Huizinge is een oud wierdedorp in Groningen, waarvan de wierde dateert uit de Late IJzertijd of Romeinse tijd. Het ligt op een oude kwelderwal en wordt al in de 9e eeuw genoemd in een goederenlijst van de abdij van Fulda, samen met Middelstum. Oude namen voor het dorp zijn 'Hustinga', 'Husdingun', 'Husdongon', 'Husdungum', 'Husdingen' en 'Huizinghe'. De betekenis is afgeleid van 'dinge' of 'dynge' ("braakliggend land" of "nieuw ontgonnen land") en 'hûs' (huis; geslacht).

De wierde van Huizinge is rechthoekig. Die vorm hangt waarschijnlijk samen met het gegeven dat de wierde is opgeworpen in de boezem van de voormalige Fivel. Midden op de wierde staat de 13e-eeuwse hervormde kerk. Aan west- en noordwestzijde van de kerk is de wierde deels afgegraven.

De bebouwing is sinds 1830 nauwelijks veranderd; alleen aan noordzijde heeft er enige verdichting en vervanging van huizen plaatsgevonden. Boerderij Melkema, buiten het dorp, wordt al genoemd vanaf de 14e eeuw en vormt in de 18e eeuw een doopsgezind bolwerk. Hier woonden de voorouders van de bekende historicus Johan Huizinga. In de 19e eeuw is er een vermaning (kerkgebouw) geweest in het dorp. Aan de westzijde van het dorp ligt aan de Hoofdweg het oude haventje, dat in 1917 is vergroot. Het dorp telt nog ongeveer 100 inwoners en heeft de status van beschermd dorpsgezicht.

Foto: Torenstraat 1, 't ol Schoultje, foto: Bob van Zalm, 1960-1970. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

Huizinge ontstaat als nederzetting op een kunstmatige heuvel die is opgeworpen om bij hoogwater droog te blijven. Deze wierde is deels afgegraven maar nog grotendeels intact.

Na perioden van permanente overstroming worden de droogvallende kwelders gaandeweg bewoonbaar door aanleg van dijken en in mindere mate door daling van de zeespiegel.

Huizinge wordt in de eerste helft van de 9e en in de 10e eeuw genoemd in de staatboeken van het klooster Fulda onder de naam Hustinga en later als Husdingun. Dit betekent: braakliggend of ontgonnen landen, in bezit van het huis of de sibbe Hus.

Foto: Hoofdweg 21, wagenmakerij. Foto: M.A. Douma, 1973. Bron: RHC Groningen, Groninger Archieven, beeldbank Groningen.

Onlosmakelijk met het dorp verbonden is de doopsgezinde predikantenfamilie Huizinga, die generaties lang de heerd Plaats Melkema bewoont. De bekendste telg, historicus Johan Huizinga (1872-1945), woont hier nooit maar haalt zijn inspiratie ongetwijfeld uit de weelderige omgeving van Melkema. Zijn 'Herfstij der Middeleeuwen' en 'Homo Ludens' zijn de meest vertaalde Nederlandse wetenschappelijke werken van de vorige eeuw.

Plaats Melkema is kort in gebruik als evenementenlocatie en dreigt daarna te verpauperen. Sinds een aantal jaar is Melkema in eigendom van Stichting Groninger Landschap. Plaats Melkema wordt na een renovatie weer bewoonbaar gemaakt.

Klik hier voor een artikel over de boerderij melkema (in voorbereiding).

Meer boerderijen
Buiten het dorp staat aan de Smedemaweg 3, de in de 16e eeuw gebouwde kop-hals-rompboerderij Melkema, op dezelfde plek als het in de 14e eeuw genoemde (aangenomen) steenhuis Melkema (in 1326 genoemd als 'gerechtigde heerd'). De boerderij vormt het stamhuis van de doopsgezinde familie Huizinga, die het tot centrum maken van doopsgezinde activiteiten tijdens de republiek. De boerderij is verschillende malen verbouwd, zoals rond 1750, in 1762 (gevelsteen achterzijde; toen de grote schuur is verlengd), 1820, 1858 en rond 1900. Rond 1970 is de boerderij zo erg vervallen, dat gedacht wordt aan sloop, maar uiteindelijk wordt gekozen voor restauratie.

De singels en grachten zijn bij een recente restauratie teruggebracht in 18e-eeuwse stijl. De boerderij doet later dienst als restaurant en partycentrum. Sinds de aardbeving in Huizinge, op 12 augustus 2012, staat de boerderij in de stutten. De boerderij heeft ernstige schade en is nu in bezit van de NAM. In de boerderij staat een oude rosmolen.

De kop-hals-rompboerderij 't Hoge Schot aan de Smedemaweg 5 wordt in 1942 getroffen door een bom en brandt deels af, maar wordt in 1949 weer hersteld. Verder staan er nog een aantal 19e-eeuwse boerderijen rond het dorp, waaronder de Oldambtster boerderij Framaheerd (1875) met eclectische elementen, aan de Huizingerweg 2 en de eveneens met eclectische elementen versierde boerderij met laag dwarshuis Eenkemaheerd (ca. 1880), aan de E.L. Ubbensweg 9.

Foto: achterzijde boerderij Melkema aan de Smedemaweg 3 bij Huizinge. Foto: M.A. Douma, 1973. Foto: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

Emo van Bloemhoff is hier pastoor rond 1200. Wanneer hij onenigheid krijgt met de bisschop van Münster over een gift waarmee hij een nieuw klooster in Wittewierum wil stichten, reist hij naar Rome voor pauselijk advies. Emo wordt in het gelijk gesteld en hij begint aan zijn terugtocht.

Zijn reis is in meerdere boeken vastgelegd. De route is in z'n geheel bekend en wordt nog steeds afgelegd door fietsers en wandelaars.

De Kronieken van Emo bevatten overpeinzingen en beschrijven de stichting van 'zijn' klooster in Wittewierum. Hij beschrijft hierin ook het alledaagse leven, inclusief de stormvloeden die het gebied teisteren.

Foto: voormalige schippershuis, Hoofdweg 2, circa 1973. BronL RHC GA, Groninger Archieven.

Al 8 eeuwen lang is de toren van de Johannes de Doperkerk ook, (Sint) Janskerk baken in het landschap. De markante toren stamt uit de veertiende eeuw. Een bezoek aan Huizinge is niet compleet zonder een bezoek aan en een rondje om de kerk, met een weids panorama over de velden.

Wandelend langs het armenhuis en de oude paardenstal in het Marialaantje treedt men in de voetsporen van Abt Emo en velen na hem. Tijdens Allerzielen worden hier nog de overledenen geëerd en brengt men kaarsjes naar de monumentale begraafplaats net buiten het dorp. De vrijzinnige en gastvrije protestante gemeente organiseert met grote regelmaat diensten en activiteiten.

Het armenhuis. Zie foto bovenaan deze pagina. Het armenhuis, de diakoniewoningen staan aan de Marialaan in Huizinge. De foto is gemaakt door M.A. Douma, circa 1973. Bron: RHC GA, Groninger Archieven.

 

Huizinge heeft vroeger een koren- en pelmolen gehad. Deze is ergens voor 1828 gebouwd en brandt in 1865 af, waarop hetzelfde jaar een nieuwe korenmolen wordt gebouwd, die in 1896 is ontmanteld.

De bovenbouw is toen verplaatst naar Yde, waar deze herrijst als korenmolen De Windlust (in 1961 gesloopt).

De onderbouw van de Huizingse korenmolen krijgt later een puntdakje en er wordt een bronsmotor in geplaatst. Ergens eind 20e eeuw wordt ook dit dakje verwijderd en staat alleen het deels overgroeide onderstel er nog te vervallen.

Foto: Hoofdweg Huizinge, Foto (1905-1915) van een prentbriefkaart van de Hoofdweg in ca. 1910. Links kuiperij Frieling. Rechts smederij Kremer, waarvan het voorhuis werd vernieuwd in 1905. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

In mei 2014 is een voetgangersbrug gebouwd over het Huizinger Maar. De brug is, uitgezonderd de leuningen, gemaakt van hergebruikt hout.

Andere gebouwen
In 1877 wordt aan de Torenstraat het dorpsschooltje 't Ol Schoultje (tegenwoordige naam) gebouwd, dat  echter reeds in 1923 weer wordt gesloten.

Vanaf 1940 wordt het gebruikt als hervormd verenigingsgebouw  en is met een hals verbonden met de kosterswoning.

In 1968 wordt het naar achteren (toiletten) uitgebouwd en tegenwoordig is het in gebruik  als dorpshuis.

De onderwijzerswoning iets verderop in de straat, is een oude rentenierswoning uit 1847. Aan de Marialaan staat een in 1835 gebouwd complex van vier (hervormde) diaconiewoningen (gasthuis), die blijkens een gevelsteen zijn opgericht voor arme weduwen en wezen.

Foto: Hoofdweg Huizinge, 1913-1915, W.F. Pastoor. Bron. RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

De huidige Janskerk, oorspronkelijk vernoemd naar Johannes de Doper dateert uit het tweede kwart van de dertiende eeuw. Het is een van de best bewaarde romanogotische kerken in de provincie. De huidige kerk is overigens niet de eerste. Er heeft ten minste een eerdere kerk gestaan, waar aan het einde van de twaalfde eeuw de latere abt van het klooster Bloemhof in Wittewierum, Emo van Bloemhof pastoor is. De lage toren dateert uit de 14e eeuw. In 1847 wordt geprobeerd deze te verhogen, maar in 1868 wordt deze opbouw weer weggehaald en vervangen door een tentdak. In de toren hangen twee klokken; een uit 1452 en een uit 1950. De kerk is gerestaureerd tussen 1960 en 1963 en is eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken.

De hervormde pastorie en kosterij aan de Torenstraat 8 zijn in 1979 afgebroken, waarbij een aarden kan met gouden en zilveren munten en wat sieraden tevoorschijn komen die waarschijnlijk in 1596 zijn begraven en tegenwoordig deels in het Groninger Museum worden tentoongesteld. In 1940 is een nieuwe pastorie gebouwd aan de E.L. Ubbensweg 13, in de stijl van de Amsterdamse School naar ontwerp van Sietze Albert Veenstra.

Foto: Pastorie en kosterij van de kerk. Foto: 1925-1935, Uitgever J.E. Arekema, Provinciale Groningese Oudeheidkundige Commissie. Bron: RHC GA, Groninger archieven, Beeldbank Groningen.

Na de instelling van de godsdienstvrijheid wordt in 1815 aan de Marialaan een doopsgezinde vermaning gebouwd, die echter reeds in 1863 wordt afgebroken nadat er een nieuwe vermaning in het nabijgelegen Middelstum is gebouwd. De bijbehorende paardenstal uit 1815 wordt daarbij omgebouwd tot een dubbelhuis. De doopsgezinde voorganger woont op dat moment in het 18e-eeuwse huis aan de Torenstraat 10.

Aardbeving
Op 16 augustus 2012 wordt de provincie getroffen door de zwaarste aardbeving in Groningen tot nu toe. De bodem trilt en de huizen raken beschadigd. Het epicentrum van de beving ligt in Huizinge waardoor 'Huizinge' landelijk een begrip wordt. Sinds die klap raakt Nederland goed bekend met de schadelijke gevolgen van gaswinning in het Groninger veld. Uiteindelijk is deze zware beving de druppel voor de inwoners van de provincie waardoor na vele acties en bestuurlijke overleggen de gaskraan wordt dichtgedraaid en de kans op aardbevingen gaandeweg afneemt.