Opm. Dit artikel is een bewerking van een artikel van Anne Aalders, Hoogeveen, juli 2009.
Levensverhaal van Jacob Tilbusscher K.J.zn (1876-1958)
Portret van Jacob Tilbusscher K.J.zn (1876-1958).Bron: Eigen verzameling/onbekend.
Jacob Tilbusscher wordt op 21 september 1876 geboren in het Noord Groninger wierdedorpje Rottum. Hij is het jongste kind en de enige zoon van Klaas Jans Tilbusscher (1849-1912) en van Jantje van der Ploeg (1846-1938) die in Rottum een timmermansbedrijfje, een café en een kruidenierswinkeltje runnen. Jacob heeft twee zussen, Everdina Tilbusscher (1872-1964) en Aafke Tilbusscher (1874-1935). Na zijn lagereschooltijd volgt Jacob lessen aan de Normaalschool in Warffum, waarna hij als afgestudeerd onderwijzer in 1897 benoemd wordt te Lutjegast en in 1899 te Blijham. In 1904 verhuist hij naar de Stad, waar hij tot aan zijn pensionering in 1935 werkt aan diverse scholen, lange tijd aan de Parkwegschool, ook enkele jaren als hoofd der school. In 1923, bij de oprichting van een Derde Commissie tot Wering van Schoolverzuim in de Stad wordt Tilbusscher secretaris van deze instelling. Hij verricht deze taak tot 1956.
Jacob Tilbusscher trouwt op 24 oktober 1904 met zijn jeugdvriendin uit Kantens: Afina Ebbina Bulthuis (1878-1964). Haar voorouders zijn afkomstig uit Zeerijp. Het echtpaar krijgt twee dochters: Jantje Everdina Afina (1905-1984) en Jeanne Jacoba (1907-1990). Jacob Tilbusscher overlijdt op 82-jarige leeftijd op 14 november 1958 in Groningen. Hij wordt begraven te Kantens, evenals zijn echtgenote. De twee dochters Tilbusscher trouwen op latere leeftijd respectievelijk met Evert van Dijk (1880-1948), docent Frans aan de R.H.B.S. te Appingedam en Kees Verwey (1900-1995), kunstschilder te Haarlem. Beide huwelijken blijven kinderloos.
Jacob is een man met een missie
Bron: eigen verzameling/onbekend.
Jacob Tilbusscher moeten we kwalificeren als een man met een missie, als een (volks-) opvoeder pur sang, die de passie voor zijn eigen gewest op anderen wil overdragen. Een onderwijsman in hart en ziel. Hij is schoolmeester geworden via de gedegen Normaalschoolopleiding en blijft zijn leven lang onderwijzer op de lagere school. Ook buiten de school geeft hij ‘les’ middels krantenartikelen, boeken, voordrachten en radiocauserieën.
Aanvankelijk diverse onderwerpen uit de aardrijkskunde, de geschiedenis of de kennis der natuur, later bijna uitsluitend bijdragen over de regionale, voornamelijk Groninger historie. Destijds treffend heemkunde genoemd of zoals Jacob Tilbusscher het bestempelde lessen in dorpshistorie. In alles proeven we Tilbusschers gehechtheid aan zijn geboortegrond, zijn liefde voor de noordelijke gewesten.
Daarnaast verbazen we ons over zijn enorme kennis van de historie, van de volkskunde, van oude Ommelander geslachten, van hun borgen en van Noord Nederlandse volksgebruiken en regionale volksverhalen en anekdotes. Bijzondere aandacht verdient zijn interesse voor het Gronings. Deze Nedersaksische taal ligt hem na aan het hart zelfs zo, dat hij een aantal niet onverdienstelijke verhalen in zijn moedertaal schrijft, vooral in de periode 1914 -1922.
In 1916 wordt Jacob Tilbusscher hoofdredacteur van het eerste Groninger maandblad voor Volkstaal, Geschiedenis en Volksleven, dat uiteraard de naam 'GRONINGEN' draagt. Een riskante onderneming, maar uitgever J.C. Mekel in Winsum durft de sprong in het diepe aan en meent in Tilbusscher een bekwaam leider te hebben, samen met dominee Geert Wumkes (1869-1954). Het blijkt al snel een goede keus te zijn geweest want het tijdschrift slaat boven verwachting goed aan. Het tijdschrift wordt gelezen door een selecte groep lezers, voor het merendeel ontwikkelde mensen die vanuit hun historische betrokkenheid een abonnement hebben genomen. Geen mensen dus bij wie de interesse voor de geschiedenis nog moet worden gewekt.
Vanaf 1921 bereiken zijn bijdragen een veel groter en breder publiek. In dat jaar start het Nieuwsblad van het Noorden met haar bijblad Ter Verpoozing. Tilbusscher wordt een vaste medewerker. Tot in de oorlog (1942) verschijnen er meer dan 800 historische artikelen in Ter Verpoozing, met steeds de summiere ondertekening T, en altijd begeleid door een illustratie. Ook vele niet historisch onderlegde Nieuwsbladlezers krijgen Tilbusschers artikelen onder ogen. Door de vaste plaats en de regelmaat van de publicaties krijgen deze artikelen een grote groep trouwe lezers. Dit wekt bij duizenden noordelingen een groeiende belangstelling voor eigen erfgoed. Decennialang is Jacob Tilbusscher Groningens belangrijkste geschiedenisleraar.
Na de oorlog
Na de oorlog krijgt hij een rubriek bij de Regionale Omroep Noord, de R.O.N. Vanaf 1946 tot 1957 kluistert hij vele Groningers tijdens de Grunneger Oetzenden aan de radio met zijn praatjes over het Groninger verleden en geeft hij antwoord op door luisteraars ingezonden vragen. Dit vaste onderdeel, ‘Veur n vroag is n wait’, kent in die tijd vele sympathisanten. Het feit dat hij zijn praatjes in het Gronings houdt, maakt hem geliefd bij de vele luisteraars die trots op hun taal en afkomst zijn.
Geliefd in Groningen
Allen die Jacob Tilbusscher persoonlijk hebben gekend, zijn getroffen door zijn bedaardheid en de vriendelijke rust die hij uitstraalt. Een evenwichtig man, die weloverwogen en duidelijk spreekt, met een talent om zijn mening helder te kunnen verwoorden en goed te laten overkomen. Hij kan bovendien goed luisteren. ‘Meester Tilbusscher’ is in de naoorlogse jaren bij alle Groningers bekend. Door zijn erudiete uitstraling dwingt hij veel respect af en wordt door al diegenen die hem als onderwijzer of op enig andere wijze hebben leren kennen, geacht en gerespecteerd.
Wegbereider en inspirator
Het eerste historische maandelijkse tijdschrift GRONINGEN met als hoofdredacteur Jacob Tilbusscher K.J.zn. heeft mede een aanzet gegeven tot bewustwording van de Groningers voor hun eigen cultuur- en erfgoed, Juist in de beginjaren van de 20e eeuw, als het tijdschrift het licht ziet, groeit deze belangstelling uit tot wat wordt genoemd de ‘Groninger Beweging’.
Jacob Tilbusscher mogen we tot een van de eerste Groningers rekenen die cultuur en historie dichter bij de gewone mensen heeft gebracht. Zijn wekelijkse afleveringen over de Groninger dorpshistorie in de jaren 1921–1942 in ‘Ter Verpoozing’ hebben de kiem gelegd voor de belangstelling voor regionale en lokale geschiedenis van Groningen. Door de impact van het grote en regelmatige aanbod heeft hij ontegenzeggelijk vele lezers op het spoor van de eigen (dorps)- historie gezet. Vele provinciegenoten zijn indertijd nauwelijks bekend met de geschiedenis van eigen streek of dorp. De artikelen in het Nieuwsblad van het Noorden betekenen voor hen de eerste schriftelijke informatie over dat bijzondere deel van het verleden. Voorheen zijn er nauwelijks heemkundige verhalen op schrift gezet, uitgezonderd dan artikelen in almanakken en jaarboeken. Maar deze zijn één keer per jaar verschenen en zijn veelal alleen door de beter gesitueerden gelezen.
Tilbusscher heeft de Groningers de ogen geopend voor eigen cultuur en geschiedenis. Hij wordt hun voortrekker en kompasvoerder in een onbekend historisch gebied, dat hoe verrassend, vlak om de hoek ligt. De artikelen worden veelvuldig uitgeknipt, trouw bewaard en/of doorgegeven aan familie en buren. Ouders geven de aangereikte kennis door aan kinderen en kleinkinderen.
Velen hebben uit zijn werk geput, bekende Groningers als K. ter Laan, Jan Boer en A. Pathuis, maar ook andere provinciegenoten. Schrijvers van streekverhalen en auteurs van boeken over dorpsgeschiedenis vonden in Tilbusscher een dankbare medewerker. Jammer genoeg wordt hij vaak niet met naam en toenaam genoemd, vooral omdat velen -zeker in latere tijd- niet weten dat Tilbusscher hun bron is. De bescheiden man vermeldt onder zijn artikelen immers nooit meer dan de initiaal T.
Al tijdens het leven van Jacob Tilbusscher gaan er stemmen op om deze Groninger cultuurbrenger te belonen voor zijn inzet en zijn werk. Zoals in 1924, als de alom gerespecteerde Kornelis ter Laan zijn provinciegenoten oproept een verzamelbundel te maken van het ‘fiene en mooie wark’ van Tilbusscher. Ter Laan uit deze gedachtewens nog eens in 1958 bij het overlijden van Jacob Tilbusscher, waarbij hij opnieuw zijn waardering en respect uitspreekt voor de persoon en zijn waardevol werk. Hij schrijft: ”Zijn werk is het beste dat ooit in de krant verschenen is. Als het Groninger volk dat naar waarde op prijs stelt, moet het als boek worden uitgegeven.”
Na zijn dood
Nalatenschap
* De enige eer die Tilbusscher krijgt toebedeeld is in mei 1967 als de toenmalige gemeente Kantens zijn naam verbindt aan de straat waar ooit zijn geboortehuis heeft gestaan. Rottum kent sindsdien de Jacob Tilbusscherweg.
Van de hand van Jacob Tilbusscher K.J.zn. zijn o.a. de volgende publicaties verschenen:
* ‘s Zundoagsmörgens van J. Tilbusscher K.J.zn Overdruk van de Groningsche volksalmanak, Groningen 1914.
* Groningsche Volksoverleveringen. Uitg. S.L. van Looy, Amsterdam 1916.
* Rijksnormaallessen te Warffum 1876-1923. Gedenkboekje t.g.v. sluiting en reünie van de Normaalschool in Warffum. Druk H. N. Werkman, Groningen, 1924.
* Grijpskerk en Omstreken. Uitg. Nutdepartement Grijpskerk Rede door K.J. Tilbusscher K.J.zn. Druk H.J. Bronsema, Leek 1940.
* In de Groninger Archieven bevinden zich de meer dan 800 krantenartikelen van Jacob Tilbusscher, geschreven in het Nieuwsblad van het Noorden hoofdzakelijk in de zaterdagse bijlage ‘Ter Verpoozing’. Deze zijn niet gecatalogiseerd of gerubriceerd.
* Dorpshistorie, mijn liefste studie. Biografie van Jacob Tilbusscher K.J.zn 1876-1985. (Profiel, Bedum 2006.) De biografie over Jacob Tilbusscher geschreven door Anne Aalders, eveneens een geboren Rottumer. Met o.a. het totaaloverzicht van alle krantenartikelen die zich bij de RAC GA bevinden.
* Een audio CD met Jacob Tilbusscher in de radiouitzending van de RON in 1951 en 1956 (
RHC GA).
De belangstelling voor het eigen erfgoed is groter dan ooit. Elk zichzelf respecterende gemeente, dorp, school, bedrijf of vereniging bezit een eigen geschiedenisboek en de noordelijke provincies zijn overdekt met een netwerk van historische verenigingen. Met dank aan Jacob Tilbusscher, die door zijn wegbereidende en inspirerend werk aan de oorsprong heeft gestaan van deze boeiende en ongedachte ontwikkeling.
Op de voorgrond het graf van Jacob Tilbusscher K.J.zn en zijn echtgenote Afina Ebbina Bulthuis op de begraafplaats te Kantens. Bron: Graftombe.nl.
Blijham
Op zaterdag 22 maart 1941 verschijnt in 'Ter Verpoozing' van het Nieuwsblad van het Noorden een artikel met de titel 'Blijham, Een profeet in eigen land geërd'. Dit artikel hebben we opgenomen in deze website. Aan het artikel is niets veranderd, behalve de spelling en de opmaak:
- Anne Aalders Hoogeveen, juli 2009.
- RHC GA (Groninger Archieven)
- Nieuwsblad van het Noorden
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
