Door de steunberen tegen de noordkant van de toren krijgt de kerk een wat wonderlijk uiterlijk. Foto: Romke Hoekstra, 8 november 2020. Licentie: Creative Commons.
Het Kerkgebouw
Ouderdom
Het oudste deel van de kerk is de muur aan de torenkant: geen baksteen, maar tufsteen (een natuursteen, waarschijnlijk afkomstig uit de Eifel). Tufsteen is o.a. gebruikt bij de bouw van het klooster in Aduard vóór 1078. De bouw van de kerk zou goed in dezelfde (11e) eeuw te dateren zijn. De vorm van de tufsteenblokken zou zelfs kunnen duiden op een nog vroegere datering: 10e eeuw. Dit valt echter niet te bewijzen.
Tufsteen
Tufsteen is heel poreus; het neemt veel water op. Als wapen tegen het vocht is de kerk omstreeks 1850 bepleisterd. Aan de afbladderende binnenmuren, vooral aan de torenkant, is echter goed te zien dat vocht nog steeds een grote vijand is. De kerk, een Rijksmonument (nr. 41079), is opgedragen aan Sebastiaan en staat aan de Kerkstraat 18 in Zuidhorn, Westerkwartier.
De kerk gezien vanuit het zuidoosten. Hier is duidelijk zichtbaar dat de kerk is bepleisterd;. dat is niet het geval bij een deel van de toren. Foto: Harde sjaal, oktober 2010. Licentie: Creative Commons.
Vorm
De oorspronkelijke kerk heeft een eenvoudige, rechthoekige vorm gehad, zonder uitbouwen. Er hebben aanvankelijk kleine, Romaanse boogramen ingezeten.
De dwarsstukken zijn gebouwd in de 14e of 15e eeuw. De tekst 'Vrede zij u lieden' met het jaartal 1631 boven de noord ingang aan de buitenkant is waarschijnlijk bij een restauratie aangebracht.
Wat nu consistoriekamer is, is oorspronkelijk het koor van de kerk geweest. Daarin heeft het altaar gestaan. Het is het heiligste gedeelte van de kerk geweest. Getuige de hoekige vorm is het koor in de 14e of 15e eeuw gebouwd.
De kerk is aanvankelijk een katholieke kerk geweest. Er hebben waarschijnlijk geen vaste banken in de kerk gestaan.
In de tufstenen muur aan de torenkant is een boog te zien. Dit is de aanzet van een rond, houten gewelf dat er vroeger gezeten heeft. Het is een vrij laag gewelf geweest. Intussen is de vloer hoger dan toen.
Boven de preekstoel uit 1649 is vrijwel alleen het jongste, tevens het grootste klankbord uit 1910 zichtbaar. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Foto: A.J. van der Wal, oktober 1984.
De preekstoel
Boven de preekstoel hangen twee klankborden. Het bovenste is het originele, oudste klankbord. Pas omstreeks 1910 is het grote klankbord gekomen, tegelijk met de elektrische verlichting.
De preekstoel dateert uit 1649, in elk geval de kuip, of 1698. Het houtsnijwerk is bijzonder mooi maar wie het gemaakt heeft is onbekend.
Middenvoor staat een windhond met halsband afgebeeld, uit het familiewapen van het geslacht Sickema, die op één van de borgen heeft gewoond, de Hankcemaborg, Klinkckemaborg of Jellemaborg. De Hanckemaborg is afgebeeld op een tekening boven de schuifdeuren naar de consistorie.
Het trapje van de preekstoel is uit 1910
[4544][a] Wapen: Gevierendeeld: I Clant; II Coenders [1]; III Rengers [2]; IV Entens. Hartschild: Hanckema. Rechts en links een niet als schildhouder fungerende adelaar met opgeheven vlucht.
N.B. Derk Clant, door koop op Hanckema 1675, overleden 10 april 1700. Schildhouders Clant vervangen door adelaar, herkenningsteken van de toenmalige vrijmetselaar. Zie: GDW, nrs. 3425, 3446 en 5162.
GDW, blz. 821, nr. [4544].
Een deel van de kuip van de preekstoel met twee wapens. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, A.J. van der Wal, oktober 1984.
[4544][b] Wapen: Een gehalsbande en van voren geringde windhondekop. Helmteken: een vlucht, waartussen een gehalsbande en van voren geringde windhondekop [Siccama].
N.B. Harco Hillarius Siccama op Klinckema. Zie: OBS, blz. 541.
GDW, blz. 821, nr. [4544][b].
[4544][c] Wapen: Schuingevierendeeld: boven: drie klaverbladen, 2 en 1; beneden: drie klaverbladen, 1 en 2; rechts: een lelie; links: een lelie. Helmteken: een klaverblad [Meininga].
N.B. Vergelijk: GDW, nr. 4556. GDW, blz. 821, nr. [4544][c].
[4544][d] Wapen: Gedeeld: I huismerk nr. 594; II een halve adelaar. Helmteken: een lelie.
GDW, blz. 821, nr. [4544][d].
[4544][e] Wapen: Een natuurlijke molensteen, vergezeld van vier klaverbladen, 1 en 2 en 1. Helmteken: een uitkomend omgekeerd pikhouweel.
GDW, blz. 821, nr. [4544][e].
[4544][f] Wapen: Doorsneden: A gedeeld: 1 een omgewende uitkomende leeuw; 2 een rechterschuinbalk, beladen met drie gekroonde staande vogels; B. een adelaar. [Buningh].
N.B. Secretaris Lubbertus Buningh op Jellema, 1698. Zie: GDW, nr. 4560 en OBS, blz. 539.
GDW, blz. 821, nr. [4544][f]. N.B. Afgebeeld: GDW, plaat XXXIII.
Het Snitger/Freytag-orgel uit 1793 in de Sebastiaankerk van Zuidhorn. Foto: Kees Kugel, 11 mei 2012. Licentie: Creative Commons.
Het orgel
Het wordt nog te weinig beseft: de Hervormde Kerk van Zuidhorn heeft een uniek, deels nog zeventiende-eeuws interieur, waarvan de afzonderlijke elementen, preekstoel, bankenblokken en herenbanken, een prachtige eenheid vormen. Naadloos voegen zich daarin de laat achttiende-eeuwse orgelgalerij en het orgel. Het orgel van de kerk is gebouwd in de jaren 1792 en 1793 door de orgelmakers Frans Caspar Schnitger jr. en Heinrich Hermann Freytag, als vervanging van een ouder orgel. Zij zijn compagnons gewest en hebben een orgelmakerij in de stad Groningen gehad. Frans Caspar Schnitger jr. is een kleinzoon van de beroemde orgelmaker Arp Schnitger. Na diens dood is de orgelmakerij voortgezet door Albertus Antonie Hinsz, daarna door Arp Schnitgers zoon Frans Caspar en vervolgens door Frans Caspar Schnitger jr. en Heinrich Hermann Freytag.
Op 1 april 1793 is het nieuwe orgel van de Hervormde Kerk van Zuidhorn ingewijd in een feestelijke godsdienstoefening waarin dominee Johannes Ernestus Winter voorgaat, gedurende drieënzestig jaar predikant van de gemeente. De feestrede van dominee Winter is bewaard gebleven en bevindt zich in de Groninger Archieven. Verscheidene goede gevers hebben de bouw van het orgel mogelijk gemaakt, onder wie de toenmalige borgheer van de Hanckemaborg, Maurits Clant. De namen van de belangrijkste gevers staan vermeld op de cartouche boven de oude klaviatuur aan de voorkant van de orgelkas. Het orgel wordt voor de oplevering gekeurd door de organist van de Martinikerk te Groningen, de heer J.H. Tammen. Hij is vol lof. Destijds heeft het orgel f 2.250 gekost.
Het Schnitger/Freytagorgel van Zuidhorn is een in oorsprong eenmanualig orgel met aangehangen pedaal geweest. Dat betekent dat het pedaal geen eigen, zelfstandige registers heeft. Het orgel is in 1793 opgeleverd met de volgende registers: Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8',Octaaf 4', Gedaktfluit 4', Speelfluit 4', Woudfluit 2', Nassat 3', Octaaf 2' Sexquialter, Mixtuur, Trompet 8'.
Tot 1877 verandert er vrijwel niets aan het orgel. In dat jaar verricht Petrus van Oeckelen enkele reparaties, vervangt de drie spaanbalgen door een magazijnbalg en plaatst een Viola di Gamba 8' op het orgel, een zacht strijkend register dat in de negentiende eeuw zeer in de mode is geweest. Hij verwijdert de Sexquialter. Het rampjaar voor het orgel is ongetwijfeld 1924. In dat jaar geeft de kerkenraad onder voorzitterschap van dominee Bange toestemming voor een rigoureuze verbouwing van het orgel. Van een eenmanualig mechanisch instrument wordt het orgel door de firma Van Dam en Dekker te Goes verbouwd tot een tweemanualig pneumatisch orgel. Het contact tussen toets en pijp komt bij deze techniek tot stand door luchtdruk. Alles wat met het oorspronkelijke mechaniek te maken heeft, wordt verwijderd. De registers worden verdeeld over twee klavieren en een aantal modieuze, totaal niet bij het klankconcept van het orgel passende stemmen worden toegevoegd: Aeoline 8' en Violon 8'. Aan de zijkant van de orgelkas wordt een nieuwe speeltafel geplaatst. Ongeveer zeventig procent van het pijpwerk van Schnitger/Freytag wordt gehandhaafd, hoewel soms opgeschoven. De Trompet 8' wordt vervangen door een zinken fabriekstrompet, de Nassat verdwijnt, evenals de Mixtuur. Er worden nieuwe pneumatische windladen gemaakt. Vanzelfsprekend is de klank van het orgel na de verbouwing van 1924 sterk gewijzigd en aangepast aan de smaak van het begin van de twintigste eeuw.
Nederlands Hervormde Kerk: Interieur, aanzicht orgel, orgelnummer 1767 (opmerking: Gefotografeerd voor Het Historische Orgel in Nederland 1790-1818). Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, 1999.
In de loop van de tijd blijkt dat het pneumatische systeem dat de firma Van Dam en Dekker in 1924 heeft geplaatst pneumatiek van de slechtste soort is. Functioneert het orgel in de jaren zestig al niet best, in de decennia daarna treden steeds meer problemen aan het licht en ontwikkelt zich de aanpak van die problemen tot wat men noemt 'pappen en nathouden'. Met ere moet in dit verband worden genoemd de heer J.J. Harkema, jarenlang organist van de Hervormde Gemeente Zuidhorn. Tot zijn overlijden heeft hij, menigmaal met het hem op het lijf geschreven kunst- en vliegwerk, het orgel aan de praat gehouden.
In 1973 stelt de toenmalige orgeladviseur Klaas Bolt een restauratierapport op, waarin een reconstructie naar de toestand van 1793 is voorzien. De hele operatie wordt begroot op f 70.000,-. Vervolgens gebeurt er ruim vijfentwintig jaar niets aan het orgel. In 1999 maakt orgeladviseur Stef Tuinstra op basis van het rapport van Klaas Bolt een nieuw restauratierapport, dat wordt ingediend bij de burgerlijke gemeente Zuidhorn en bij de Rijksdienst Voor Monumentenzorg. Het subsidiabele bedrag wordt vastgesteld.
Vanaf 2003 is een orgelcommissie bezig de restauratie/reconstructie voor te bereiden. Men moet dan denken aan het vragen van offertes aan orgelmakerijen, het werven van fondsen, het overleggen met de burgerlijke gemeente Zuidhorn, het opnieuw laten vaststellen van de subsidie. Het uiteindelijke doel is het orgel weer in zijn oude glorie te laten klinken. Hoe gehavend ook, het instrument is het zeker waard!
Restauratie van het orgel
Het zal nog tot 2009 duren voordat de kerk subsidie ontvangt van het Rijk. Een jaar nadat de toekenning van de subsidie een feit is, wordt aan orgelmakerij Mense Ruiter de opdracht gegeven het instrument te restaureren/ reconstrueren. Het orgel is gereconstrueerd naar het voorbeeld van de Schnitger/ Freytag-orgels van Bierum en Bellingwolde. Er zijn behalve nieuwe klavieren voor Hoofdwerk en Pedaal, ook nieuwe speel- en registermechanieken en wellenborden geplaatst. Nieuw is de windlade, evenals de gehele windvoorziening en de registers Nassat, Mixtuur, Sexquialter en Trompet. Ook is er onderzoek gedaan naar de mogelijk oorspronkelijke kleurstelling van het instrument. Op vrijdag 15 juni 2012 heeft de officiële inspeling van het gerestaureerde orgel plaatsgevonden door middel van een concert, gegeven door de adviseur.
Opschrift op het orgel
MDCCXCII GESTICHT UIT DE LIEFDEGIFTEN DER HEREN M. CLANT VAN HANKEMA EN W. SICCAMA, KERKVOOGDEN, EN VELER LEDEN DEZER GEMEENTE, TEN GODSDIENSTIGEN GEBRUIKE INGEWYD DOOR J. E. WINTER, PRED., DEN 1STEN APRIL MDCCXCIII. VERVAARDIGD DOOR F. C. SNITGER EN H. H. FREYTAG.
GDW, blz. 821, nr. [4545].
De lessenaar
Aan het orgelbalkon is een lessenaar bevestigd. Vanaf deze plek wordt voorgelezen en voorgezongen, vaak door de schoolmeester die tevens organist is geweest. Op de lessenaar ligt een waardevolle Bijbel van uitgeverij Keur, geschonken door de families Clant en Hora Siccama, die ook het orgel hebben geschonken. De Bijbel is in 2000 gerestaureerd. Helaas ontbreken de platen; die zijn er al lang geleden uitgescheurd.
Bijbel
TEN DIENSTE EN GEBRUIK BY HET HOUDEN VAN DEN OPENBAREN GODSDIENST VOOR DEN ORGANIST EN SCHOOLMEESTER VAN DE KERK TE ZUIDHORN, 1795. CLANT.
N.B. Maurits Clant van Hanckema. Zie: OBS, blz. 534. GDW, blz. 822, nr. [4548].
De Avondmaalsbeker met inscriptie van jr. Derck Clant, heer van Hanckema. Foto: Harde sjaal, 14 juni 2017. Licentie: Creative Commons.
Avondmaalsbeker
DE H.E. GEB. JR. DERCK CLANT, HEER VAN HANCKEMA, HEEFT DESE BEKER VEREERT AN DE KERCKE TOT ZUITHORM, 1692.
Wapen: Gevierendeeld: I en IV Clant; II en III Coenders [1]. Hartschild: Hanckema.
N.B. Tekst en wapen afgebeeld: APG, blz. 98/99. Wapen Hanckema hier ten onrechte getekend met punten inplaats van sterren. GDW, blz. 822, nr. [4549].
Een van de twee 17e eeuwse herenbanken met opzetstuk en het wapen van Clant. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, A.J. van der Wal, oktober 1984.
De banken
De dooptuin en de banken zijn 17e-eeuws.
Tegenover de preekstoel staan herenbanken met daarop opzetstukken waarin de wapenschilden van de familie Clant. Een van de afgebeelde wapenschilden is ovaal- dit wijst op een vrouw. Als ze puntjes naar boven hebben, gaat het om een man. De ene herenbank is dus eigenlijk een damesbank! Deze bank is geschonken door Derk Clant, afkomstig uit Zeerijp, ter nagedachtenis aan zijn vrouw Margaretha Ripperda, die al gestorven is als Derk Clant naar Zuidhorn komt.
De schitterend gerestaureerde opzetstukken hebben overigens eerst op andere banken gestaan, die vroeger in het open koor hebben gestaan, maar na de bouw van de consistorie tegen de consistoriewand zijn geplaatst. Met de restauratie in het jaar 2000 is aan de opzetstukken een opvallender plek gegeven, namelijk waar ze nu te zien zijn: bovenop de herenbanken tegenover de preekstoel.
Een van de twee opzetstukken met bekroning en het wapen van Clant. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, A.J. van der Wal, oktober 1984.
Beschrijving herenbanken
[4546] Wapen: Gevierendeeld: I Clant; 1I Coenders [1]; III Rengers [2]; IV Entens. Hartschild: Hanckema. Schildhouders: twee aanziende leeuwen.
N.B. In tweevoud. Hartschild gebeeldhouwd, kwartieren in deze eeuw slecht geschilderd. Derk Clant, door koop op Hanckema 1675, overleden 10 april 1700, weduwnaar van Margaretha Josina Ripperda, overleden 21 oktober 1670. Zie: GDW, nrs. 4453, 4458. GDW, blz. 822, nr. [4546].
[4547] Wapen: Gevierendeeld: I Ripperda; II Clant; III Lewe; IV Manninga. Hartschild: Hanckema. Schildhouders: twee zeepaarden.
N.B. Hartschild gebeeldhouwd, kwartieren in deze eeuw slecht geschilderd. Margaretha Josina Ripperda, overleden 21 oktober 1670, vrouw van Derk Clant, door koop op Hanckema 1675, Merkwaardig, dat na 1675 deze bank, tegenover de preekstoel, nog werd voorzien van de kwartieren van een reeds in 1670 overleden echtgenote, die niet te Zuidhorn heeft gewoond. Ook de entree van de borg Hanckema werd bekroond met een gevierendeeld wapen: I en IV Clant; II en III Ripperda. Zie: RAG, Foto. GDW, blz. 822, nr. [4547].
Grafzerken in het gangpad van de kerk. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, A.J. van der Wal, oktober 1984.
De graven
Een deel van de vloer bestaat uit grafstenen. Aanvankelijk hebben deze in de looppaden gelegen, als deksteen op de graven. Met de restauratie van 2000 zijn ze verplaatst naar de dooptuin en de zijkanten van de noordelijke uitbouw. De graven zijn al veel eerder geruimd; menselijke overblijfselen zijn in die tijd herbegraven op de begraafplaats. De oudste grafsteen is uit 1534. Deze dateert van vóór de tijd dat de Reformatie hier een feit is. Rijke mensen kunnen vroeger in de kerk begraven worden. Uit die tijd stamt de uitdrukking: 'Rijke stinkerd'.
Onder de consistoriekamer, gebouwd in 1850, bevindt zich een grafkelder. Daarin zijn Maurits Clant, zoon van Derk Clant, en zijn vrouw begraven in respectievelijk 1804 en 1808. De grafkelder is gesloten en nooit meer open geweest. Sinds de Franse tijd mag er niet meer in de kerk begraven worden. Buiten de kerk liggen o.a. leden van de Bindervoet-familie begraven.
Grafzerken in het gangpad van de kerk. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, A.J. van der Wal, oktober 1984.
Grafkelder
ZUIDTHORN. IN DEN JAAR 1804, DEN 2 JUNY, IS MAURITS KLANT HEER VAN HANKEMA, IN DE KELDER GEBRAGT. IN 1808, DEN 29 FEBUARI, ZYN NAGELATEN WEDUWE VAN HANKEMA. DOOR ARENT RENZES EN ZYN ZOON RENZE ARENTS OPEN EN TOEGEMAKT.
N.B. Slordig handschrift. Foto: GAG, Topografische atlas, nr. 846. Maurits Clant en Everdina Josina Lewe van Matenesse. Zie: OBS, blz. 534, 254.
GDW, blz. 823, nr. [4552].
De rouwborden
Afbeelding:
Eén van de twee rouwborden is van Maurits Clant, die gestorven is in 1734. Hij is de zoon van Derk Clant. Het andere is van Bouwina Clant, gestorven op 5 november 1704, op 33-jarige leeftijd en 9 maanden (afb. links).
[4550] |
D'WELGEBOOREN VROU, MEVROUW BAUDUNA CLANT GEBOREN CLANT, VROU VAN HANCKEMA. OBIIT DEN 5 NOVEMBER 1704. OUT 33 JAAR 9 MAANDEN.
Wapen: Clant.
Kwartieren:
CLANT |
CONDERS [1] |
LEWE |
CONDERS [1] |
RENGERS [2] |
ENTENS |
CONDERS [1] |
CLANT |
ADDINGA |
TAMMINGA |
LEWE |
ROLTMAN |
HOLLINGA |
ENTENS |
ENTENS |
HINCKART [2] |
|
N.B. Bouwina Clant van Nijenstein, vrouw van Maurits Clant van Hanckema, Zie: GHB, 1909, blz. 374. |
GDW, blz. 822, nr. [4550]. |
|
[4551] |
D'HOOGHWELGEBOREN HEER MAURITS CLANT, HEER VAN HANCKEMA ETC. ETC. ETC. AETATIS SUAE LXVIII. OBIIT DEN 22 DECEMBER MDCCXXXIIII.
Wapen: CLANT. Helmteken: een uitkomende gouden draak, elke vleugel beladen met een groene dwarsbalk, waarop drie zilveren vissen rechtop naast elkaar. Schildhouders: twee gouden draken met opgeheven vlucht. 823
Kwartieren
CLANT |
COENDERS [1] |
RIPPERDA |
CLANT |
NITTERSUM |
SCHAFFER |
HACKVOORT |
WIGRING |
ADDINGA |
TAMMINGA |
WYLAG |
FRAYLEMA |
MEPSCHE |
RIPPERDA |
ADDINGA |
UTTERSWEER |
RENGERS [2] |
ENTENS |
LEWE |
MANNINGA |
TEN WAETER [2] |
OMPTEDA |
BYLANT |
RENGERS [2] |
HOLDINGA |
ENTENS |
SICKINGE |
SONOY |
CAMMINGA [2] |
DULCK |
GYSENS |
MALSEM |
|
GDW, blz. 822, nr. [4551]. |
|
Rouwbord van D'Hooghwelgeboren, Heer Maurits Clant, Heer van Hanckema, etc. etc. etc. Aetatis Suae LXVIII. Obiit Den 22 December MDCCXXXIIII. Wapen: Clant. Helmteken: een uitkomende gouden draak, elke vleugel beladen met een groene dwarsbalk, waarop drie zilveren vissen rechtop naast elkaar. Schildhouders: twee gouden draken met opgeheven vlucht. Kwartieren: (linkerrij) Clant, Coenders, Nittersum, Schaffer, Addinga, Tamminga, Mepsche, Ripperda, Rengers, Entens, Ten Waeter, Ompteda, Holdinga, Entens, Camminga, Dulck, (rechterrij) Ripperda, Clant, Hackvoort, Wigring, Wylag, Fraylema, Addinga, Uttersweer, Lewe, Manninga, Bylant, Rengers, Sickinghe, Sonoy, Gysens, Malsem. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, september 1941.
De ramen
De kerk is bepleisterd in de 19e eeuw. Toen zijn ook de kleine boogramen vergroot. Aanvankelijk zijn er spitse houten kozijnen ingezet. Omstreeks 1920-1930 zijn in overleg met en medegefinancierd door ds. Bange bakstenen kozijnen ingekomen. Ds. Bange reist graag naar het zuiden, waar hij prachtige kerken met mooie glas-in-lood ramen ziet. Zoiets wil hij ook in Zuidhorn. Aldus geschiedt.
De ramen zijn ontworpen door Mulloch Hauer in Art Déco stijl dat toen in de mode is. Het glas in lood is gemaakt in het atelier van Jan S. van Houten te Delft (1931-1934), met mooie motieven en Bijbelse spreuken.
Interieur gezien vanuit het westen. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, A.J. van der Wal, oktober 1984.
De toren
De toren is lastig te dateren. waarschijnlijk is de toren jonger dan de oorspronkelijke kerk, namelijk uit de 13e eeuw. Dan zit er nog een zadeldak op. De spits is uit 1635 of 1649. Deze jaartallen staan vermeld op de balken in de toren. Waarom er een spits dak op de toren is gekomen? Waarschijnlijk is dat toen de mode geweest. Op de torenspits staat een goudkleurige windwijzer. Het stelt een griffioen, een leeuw met vleugels, voor. In de vleugels van de griffioen zijn 3 vissen weergegeven; zij komen uit het familiewapen van het geslacht Clant, bewoners van de Zuidhorner Hanckemaborg.
De toren is bezit van de burgerlijke gemeente. In de Franse tijd zijn veel kerktorens overgegaan in wereldlijke handen om o.a. verdedigingsredenen. Het uurwerk van de torenklok is uit ongeveer 1660. De wijzerplaten zijn gerestaureerd door Lammert Muller in de originele kleuren (vgl. Aa-kerk te Groningen). De luidklok stamt uit 1949. De vorige, gegoten in 1611, is in de tweede wereldoorlog door de Duitsers weggehaald in 1943.
Tegen de buitenkant van de toren staan twee schuine steunberen, die later zijn aangebracht om de toren te behoeden tegen verzakking.
Interieur gezien vanuit het zuiden. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, A.J. van der Wal, oktober 1984.
De verdwenen klok van 1611
ALLARDT GAIKINGA TER BORCH UND JELLEMA, JUNCKER UND HOVELINCK THO WARFHUISEN, SUIDHORRUM, GODLINSE UNDE LEERMNES, PABO BROERSEMA OP HANCKEMA, HOVELINCK TOT SUYTHORM, NORHORM, BEEM ENDE IN HUMSTERLANDT ENDE GRIETMAN822 OVER LANGEWOLT. HENRICK LOWENS, TIMEN YANZON NU TER TIT KARCKVOCHDEN. HENRICK WEGEWART GOOT MY IN DER STDT CAMPEN A° 1611][2].
Wapens: Rechts: Gaykinga. Links: Clant Helmteken: Gaykinga.
Wapens: Rechts: Broersema. Links: Fritema. Helmteken: Broersema.
Wapen ABEL IWMA: Gedeeld: I een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken hart; II huismerk nr. 395, vergezeld van vijf klaverbladen, twee in het schildhoofd, een tussen de bovenarmen en een tussen de beide zijarmen van het merk.
N.B. Sedert 1943 niet meer aanwezig.
GDW, blz. 821, nr. [4542][2].
De ster van Bethlehem
Buiten, op de nok van het dak, aan de oostkant, de consistoriekant, recht boven de plaats waar vroeger het altaar heeft gestaan, prijkt een 'ster van Bethlehem'. Op de foto de ster van Bethlehem met op de achtergrond het vaantje op de torenspits.
Windvaan op te toren
Een klimmende draak met opgeheven vlucht, de vleugel beladen met een schuinbalk waarop drie vissen rechtop. [Schildhouder Clant].
N.B. Leden van geslacht Clant, op Hanckema 1675-1833. Zie: OBS, blz. 533-538. GDW, blz. 821, nr. [4543].
Grafzerken vóór 1594
[517] |
FRERICK GAIK[ING]A STARF AO 1520 UP [SUNT] BERNARDI.
| Wapen: Gaikinga, met een terras. |
N.B. J. A. Feith las kort voor zijn inschrijving als student, 5 oktober 1877, IN DEN JARE 1520 OP SINT BERNARDI DACH STARF FRERICK GAIKINGA ENDE LIGT ALHYR BEGRAVEN. Wapen versleten. Zie: GVA, 1913, blz. 2-3. Tekst ook vermeld: Provinciale Groninger courant, 6 oktober 1877, nr. 235, bijvoegsel. GSL, blz. 470, vermeldt zelfde tekst, doch met jaartal MCCCCCXX. In tegenspraak hiermede: tekening met wapen door H. Uitterdijk, 1872. Zie: RAG, Genealogische verzameling, nr. 288. Fotocopie.
Tekst van zerk, gelegen op door Feith en Heeres aangegeven plaats, heden ten dage nog leesbaar, in overeenstemming met tekening van Uitterdijk. Wapen heeft door afbrokkeling geleden. Sterfdag 20 augustus. 144 |
GDW, blz. 143, nr. [517]. |
|
[518] |
Wapen: Gaykinga.
| GDW, blz. 144, nr. [518]. |
|
[519] |
... BETEKE SINE HUESVROWE ANO XV.
| Kwartieren I. Clant. II Jensema. III een adelaar. IV misschien een naar rechts gewende wassenaar. |
N.B. Doco Clant van Leermens en Wanhuizen, zoon van Ludeken Clant en Eweke ter Borgh, gehuwd 1522 Betta Jensema. Enige dochter Euca Clant huwde 1548 met Alert Gaickinga, hoofdeling op Jellema te Zuidhorn. Zie: GHB, 1909, blz. 102. Vergelijk: RAG, Archief Nienoord, inv. nrs. 85, 91. OBS, blz. 460. |
GDW, blz. 144, nr. [519]. |
|
[520] |
..., DEN 24 DACH JANNEWARY, STORF SALIGE IPO KLINCK[EMA]...
| Wapens: Rechts: onherkenbaar. Links: Drie klaverbladen. |
GDW, blz. 144, nr. [520]. |
|
Zie voor de grafzerken ná 1594 de Groninger Gedenkwaardigheden.
Klein Harkema
"Op 25 september 2010 is het nieuwe verenigingsgebouw naast de Hervormde Kerk in Zuidhorn geopend. De naam is Klein Hanckema. Klein Hanckema is een prachtige ruimte voor vergaderingen en diverse andere soorten activiteiten, zoals verjaardagen, jubilea, familiebijeenkomsten en condoleances.
Het gebouw heeft ruime faciliteiten voor intern gebruik en externe verhuur. Het gebouw is uitgerust met keuken, bijkeuken, ruime hal en 2 ruime zalen waarvan de zaal op de begane grond met behulp van een scheidingswand te splitsen is in 2 ruimtes. Er is servies- en glaswerk aanwezig. Evenals een vaatwasser, koel- en vries-mogelijkheden, een 5-pitsgasstel en een magnetron. Koffie kan er geschonken worden voor ruim 150 pers. Voor een maaltijd is er zeker voor 40 pers. voldoende serviesgoed aanwezig.
Bij gebruik en verhuur gaan we uit van een grote zelfstandigheid en verantwoordelijkheidsgevoel van de gebruikers: “Doe alsof u thuis bent en laat het achter zoals u het aangetroffen heeft.” is daarbij het gehanteerde motto. Vertrouwen dat wij stellen in onze huurders is dan ook groot. Ook met bijvoorbeeld de opgave van wat men verbruikt heeft en hoe schoon met het na gebruik achterlaat.
Inrichting van de benedenzaal
Deze ruime zaal kan qua opstelling van tafels en stoelen naar uw wens worden ingericht. In bioscoopopstelling is het mogelijk om met een voorzitterstafel te werken en 80/90 zitplaatsen.
Diverse vergaderopstellingen:
- een gesloten lange tafel voor max. 30 personen
- een open cirkel vorm
- losse, langwerpige tafels voor max. 6 personen per tafel
- vierkante tafel opstelling voor max. 8 personen per tafel met een maximum voor 40 personen
- receptie opstelling met veel loopruimte en 3 statafels
Zaal eerste verdieping
De zaal op de eerste verdieping is identiek aan de zaal op de begane grond qua grootte, maar heeft schuine wanden. Het aantal goed te benutten m² is daardoor geringer"[3].
De Sebastiaankerk gezien vanuit het zuidoosten. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, september 1941.
