Het kerkhof, de toren en het leven van Klaas (Jans) Klooster te Westerdijkshorn

Westerdijkshorn (Gronings: Diekshörn) ligt bij Bedum in de gemeente Het Hogeland. Er staan een klein aantal huizen en boerderijen. De plaats wordt gekenmerkt door de oude begraafplaats met de kenmerkende toren zonder een kerk. De plaats is ontstaan op de plaats waar de Wolddijk een nagenoeg haakse hoek maakt. De naam is hier dan ook een verwijzing naar: horn = hoek. Ook aan de oostzijde van Innersdijken, het gebied waaromheen de dijk ligt, bevindt zich een dijkshorn, vandaar dat het voorvoegsel Wester is toegevoegd.

De toren in 1969 in zwaar vervallen staat. Op de achtergrond, rechts naast de toren is nog het vroegere baarhuisje te zien, dat later is afgebroken. Geheel rechts is nog een stukje te zien van de aangrenzende boerderij. Foto: H.M. van den Berg, 1969, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International licentie.

Gedenksteen voor de nieuwbouw van de toren in 1872. Uitsnede van een foto gemaakt in maart 2022 door ©Jur Kuipers.

Op deze plek wordt na de bedijking binnendijks het gehucht Dijckshorne gesticht, waarbij aan de zuidzijde op een wierde omstreeks de 13e of 14e eeuw een kerkje wordt gesticht. Van dit kerkje zijn geen afbeeldingen bekend. De inwoners worden begraven op de 'heilige grond' rond de kerk. In de 15e eeuw is er in de zuidwestelijke hoek van de begraafplaats een vrijstaande klokkentoren bijgebouwd, waar in 1658 een klok wordt gehangen. In 1686 is de kerkelijke gemeente samengevoegd met die van Onderwierum, hetgeen overigens ook al zo is van 1604 tot 1650, en dat gedurende de hele 18e eeuw zo is gebleven. Eerst komt de dominee hiervoor naar Westerdijkshorn, maar, als het inwoneraantal steeds verder afneemt, vervolgens alleen nog naar Onderwierum. Er worden daarop alleen nog doop- en trouwdiensten gehouden. Het kerkje raakt vervolgens in verval.

De kerktoren van Westerdijkshorn in 2008 als deze nog wit geschilderd is met gele deuren. Op het kerkhof lopen nog steeds schapen, maar ook kippen, van de naast gelegen boerderij waar in maart 2022 een zekere boer Joost woont. Op de foto zijn ook nog een aantal oude grafstenen te zien, met rechts voor eentje van een recente datum. Foto: Wutsje, 11 mei 2008. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported licentie.

Sloop van de kerk
In 1802 is besloten tot de sloop van het gebouw. In de volksmond is dat gebeurd omdat men vreest dat het in de buurt in aantal toegenomen 'mennonieten' (doopsgezinden) het anders zullen kunnen gaan gebruiken. In 1828 wordt de kerkelijke gemeente ingedeeld bij Bedum. Het kerkhof blijft echter wel in gebruik en de toren wordt beheerd door 'torenvoogden', in plaats van kerkvoogden bij gebrek aan een kerk. In het ‘Schoolmeestersverslag van 1828’ staat, naast enkele van de hiervoor beschreven zaken, vermeld dat er dat jaar 20 huizen staan en 80 mensen wonen en dat de pastorie, nu een boerderij, naast het kerkhof, en een 'welgestelde diaconie' nog aanwezig zijn. De kerkelijke gebouwen en landerijen worden in de loop der tijd verkocht door de voogdij.

Instorting
De toren wordt echter niet of onvoldoende onderhouden, zodat deze in 1870 instort. De voogden besluiten daarop om uit de beschikbare middelen met de kloostermoppen van de oude toren een nieuwe toren te bouwen (1872) op de plaats van de kerk. Deze nieuwe toren doet dienst als luidklok bij begrafenissen, waarbij de dode voor de teraardebestelling een rondje om de toren wordt gedragen. De bovenbouw van de nieuwe toren krijgt een eclectische uitstraling en de oude klok wordt er weer ingehangen.

Renovatie
In 1935 is de toren gerenoveerd, maar voor verder onderhoud is geen geld, want door monumentenzorg wordt de toren te onbelangrijk geacht om in aanmerking te komen voor subsidie. Er zijn wel plannen geweest om de toren te renoveren, maar deze zijn nooit uitgevoerd. De torenklok is in de Tweede Wereldoorlog meegevoerd naar Duitsland, maar heeft men na de oorlog terug kunnen halen uit Duitsland.

De toren in haar huidige kleuren, gele bepleisterde muren met rode deuren. Let ook eens op de vier ornamenten (er zijn drie te zien) die op de toren staan. Foto: Jur ©Kuipers, Hoogezand, 2022.

Overdracht
In 1960 is de vervallen toren op aandringen van het kerkbestuur voor het symbolische bedrag van één gulden overgedragen aan de stichting ‘Het Groninger Landschap’. Deze heeft echter ook geen geld voor het onderhoud voor de alsmaar verder vervallende toren, waarop in 1973 door buurtbewoners op Koninginnedag een inzamelingsactie wordt gehouden om de toren te redden. De gemeente Bedum koopt daarop de toren voor het wederom symbolische bedrag van één gulden van de stichting ‘Het Groninger Landschap’ en weet daarop geld voor renovatie te vinden door het aan te merken als object in het kader van de ‘Aanvullend Civieltechnische Werken’. In 1976 is de toren daarop gerenoveerd voor een totaalbedrag van 180.000 gulden.

De toren, met daarvoor de achterkant van de de grafsteen van Klaas (Jans) Klooster (daarachter drie graven van zijn jong gestorven kinderen) in haar huidige kleuren, gele bepleisterde muren met rode deuren. Foto: Jur ©Kuipers, Hoogezand, 2022.

Bewoning Westdijksterhorn
Er staan nu 25 adressen geregistreerd in de straat, evenals eenzelfde aantal huizen. De huizen in de straat Westerdijkshorn hebben als gemiddelde bouwjaar 1925, ze zijn dus relatief oud. Het meest recent gebouwde huis in de straat stamt uit 2007. Met zijn 15 jaar is het dus nog vrij jong. De oudste woning in de straat Westerdijkshorn is 222 jaar oud en heeft als bouwjaar 1800. Met een gemiddelde oppervlakte van 466 vierkante meter zijn de woningen er groot. Het grootste huis in de straat is 3.300 vierkante meter. Dat is in vergelijking met de grootste woningen in andere straten erg groot. In Westerdijkshorn heeft het kleinste huis een oppervlakte van 8 vierkante meter. Dat is relatief klein.

Een foto van de naast het kerkhof gelegen boerderij en daarachter de toren.
Bron: ZoAstWas.nl, website Historische Vereniging gemeente Bedum.

Een foto van de naast het kerkhof gelegen boerderij en daarachter de toren. De toren is hier nog wit geschilderd. Een van de ramen in het voorhuis is hier vanandere in een deur.
Bron: ZoAstWas.nl, website Historische Vereniging gemeente Bedum.

Rijksmonumt

De toren, Westerdijkshorn 30a, is een rijksmonument (nr. 510675) en staat in het Rijksmonumentenregister als volgt omschreven:

“Tijdens de tweede Wereldoorlog werd de klok uit 1658 door de bezetters uit de toren gehaald, maar in 1946 kon hij weer op zijn oude plek worden teruggehangen. In 1902 is de toren gerestaureerd door de gebr. P. en J. Heemstra en in 1936, na blikseminslag, is hij hersteld door timmerman J. Heemstra, tevens hoofdcommandant van de Bedumer brandweer. De laatste restauratie vond plaats in 1976 door architectenbureau Van Wissen uit Groningen. Toren en kerkhof zijn sinds 1975 eigendom van de gemeente Bedum.

Rijksmonument
Toren op vierkante basis, met in blokken gepleisterde onderbouw op een gepleisterde plint, met op de hoeken gepleisterde steunberen. Op de verdieping, aan alle vier zijden een spitsboogvlak van roodbruin metselwerk binnen een gepleisterde omlijsting met fronton, waarop een zinken vaas. De toren wordt bekroond door een achtkantige houten dakruiter met zinken koepeldak met bovenop een windwijzer met paard, belegd met bladgoud.
De entree tot de toren bevindt zich aan de westzijde en bestaat uit een dubbele houten paneeldeur met een spitsboogvormig bovenlicht, gevuld met decoratief houtwerk waarin twee spitsboogruiten zijn uitgespaard met een gietijzeren raampaneel ervoor. Boven de entree een gevelsteen waarop staat: Hervormde gemeente van Westerdijkshorn, 1872, Kerkvoogden: R.P. Haverkamp, J.P. Wigboldus, H. Klugkist Hzn., Notabelen:  P.J. Bakker, J. Bruinius, W. Jonker.

In de gemetselde vlakken, aan alle vier zijden, een ijzeren boogvenster met gotische tracering en er boven een galmgat met houten galmborden, beide onder een rondboog. Boven het galmgat in de westgevel bevindt zich een ronde wijzerplaat van bladgoud (een kopie van de oorspronkelijke). De dakruiter heeft spitsboogvormige openingen die worden verbonden door houten hekjes met kruislings geplaatste stijlen.

In het interieur zijn van belang: in de klokkenstoel een klok uit 1658 vervaardigd door W.J. de Vrij en het elektrisch aangedreven ijzeren uurwerk.

Waardering
- toren met luidklok van algemeen cultuur- en architectuurhistorisch belang
- als gaaf voorbeeld van toren met luiklok uit de tweede helft van de 19de eeuw
- vanwege de verzorgde eclectische vormgeving met neogotische elementen
- vanwege de hoge mate van gaafheid van het gebouw
- vanwege de historische waarde voor de omgeving
- vanwege de ruimtelijke en functionele relatie met de begraafplaats (die van lokaal belang is)
- vanwege de beeldbepalende, verhoogde ligging
- vanwege de zeldzaamheid van voorkomen in de provincie Groningen[1]”.

Torenklok met inscriptie. Foto ©Jur Kuipers: "Een zekere Joost die in de boerderij dat bij het torentje staat, woont is de stijle trap op geklommen om voor mij met mijn iPad plaatjes van de klok te kieken (16 oktober 2022). Ik durfde dit niet, want stijle trap zonder leuning."

De klok in de toren
Over de klok uit 1658, (uurwerk en windvanen) vermeldt de GDW het volgende:

DIE COLLATOOREN VAN WESTERDYXHORN HEBBEN MY DOEN GIETEN DOOR WILH. JACOBUS DE VRY GRONINGAE A° 1658, ALS PETER KLAESSEN EN JACOB BOELENS KERCKVOOGDEN WAEREN
GDW, blz. 730, nr. [4049][a].

J. LEEUWE, COLLATOR
Wapen: Gevierendeeld: I en IV Lewe; II en III Coenders [1]. N.B. Johan Lewe van Middelstum, zoon van Evert Lewe en Anna Coenders. Zie: OBS, blz. 266. GDW, blz. 730, nr. [4049][b].

F. WILKENS, COLLATOR
Wapen: Gedeeld: I een kreeft; II een dwarsbalk, vergezeld van boven vaneen pelikaan met drie jongen, en van onderen van drie hulstbladeren, 1 en 2. GDW, blz. 730, nr. [4049][c].

A. VEELCKER, COLLATOR
Wapen: Gevierendeeld: I en IV een dwarsbalk, beladen met een letter V [Veelcker]; II en III op een terras een boom, met een rondom de stam omhoogklimmende slang en in de kruin een vogel [Ornia]. N.B. Albert Veelcker, op Asinga, Middelstum, zoon van Albert Veelcker en Taetske of Tadea Ornia. Zie: OBS, blz. 257; DTB, nr. 159, 3 oktober 1618. GDW, blz. 730, nr. [4049][d].

C. SICMAN, PASTOOR
Embleem: Een kerk met een aangebouwde toren.
N.B. Casparus Sickman. Zie: NGP, blz. 174. GDW, blz. 730, nr. [4049][e].

Avondmaalsbeker
De avondmaalsbeker is bewaard gebleven, maar waar deze zich nu bevindt, is mij niet bekend.

DIACONIEBEEKER VAN DYXHORN, IN SEPT. 1776 DOOR DE DIACONEN GEKOFT ALS JURRYN TJARKS BOEKHOUDENT DIACON EN FREERK LUITJENS DIACON WAAREN
N.B. GMG, nr. 3212731. GDW, blz. 730, nr. [4050].

Grafzerken
Een aantal graven op het kerkhof zijn (helaas) deels gebruikt als looppad naar de ernaast gelegen boerderij.
Daardoor zijn deze sterk afgesleten en niet meer als zodanig hetkenbaar.

Zerk van Klaas Berens

Bovenstaande vijf foto's zijn van de oude grafzerk die op het kerkhof ligt van Klaes Berens, overleden op 28 april 1631. Deze steen heeft mogelijk in de kerk gelegen en is flink verweerd. Op de vierde foto (uitsnede) is het wapen zichtbaar, bestaande uit drie klaverbladen. Foto: ©Jur Kuipers, maart 2022.

ANNO 1631, DEN 28 APRIL, IS IN DEN HEERE GERUSTET DE ERBARE ENDE FROME KLAES BERENS, VERWACHTENDE EN SAELIGE OPERSTANDINGE DOERCH JESOM CHRISTOM
Wapens: Rechts: Huismerk nr. 554. Links: Drie klaverbladen. GDW, blz. 731, nr. [4051]. GDW=[2]

De oudste steen op het kerkhof is van Klaas Berens, overleden op 28 april 1631, heeft nog een opschrift en heeft waarschijnlijk in de kerk gelegen. Het is jammer dat deze nu in de openlucht ligt. Weer en wind zullen het onleesbaar maken.

Afbeeldingen staande steen van Klaas Klooster

Gedenksteen van Klaas Klooster, geboren 31 mei 1835, overleden 18 januari 1881, echtgenoot van Hinderika Smit. Bron: www.KwartierstaatKlooster.nl.

De achterkant van de gedenksteen van Klaas Klooster met daarop de gedenktekst van zijn vrouw. De tekst staat compleet op het eind van dit artikel. Betekenis anker in het christendom: Het beloofde houvast en veiligheid en wordt daarom het symbool van hoop en vertrouwen. De eerste christenen zien in de kruisvorm een verborgen symbool van de verlossing 'crux dissimulata'. Zij dragen ankers om hun identiteit te laten zien. Achter de steen liggen drie jong overleden kinderen van Klaas en Hinderika begraven. Foto: ©Jur Kuipers, maart 2022.

Klaas (Jans) Klooster
De staande steen van Klaas Klooster trekt vooral aandacht door het grote anker dat er op de achterkant staat en het opschrift. Betekenis anker in het christendom: Het beloofde houvast en veiligheid en wordt daarom het symbool van hoop en vertrouwen. De eerste christenen zien in de kruisvorm een verborgen symbool van de verlossing 'crux dissimulata'. Zij dragen ankers om hun identiteit te laten zien. Achter de steen liggen drie jong overleden kinderen van Klaas en Hinderika begraven.

Over zijn leven

Foto van het echtpaar Klaas Klooster en Hinderika Smit. Moeder Hinderika heeft hier dochter Antje op haar schoot. Foto: ©Familie Klooster

Klaas (Jans) Klooster is geboren op 31 mei 1835 te Bedum[3] en overlijdt op 44-jarige leeftijd, 18 januari 1881 te Westerdijkshorn[4], echtgenote van Hinderika (Hendriks) Smit, geboren op 5 november 1846 te Middelstum, dochter van Hindrik Harms Smit en Antje Hindriks Wolthuis. Hij is een zoon van Jan Hindriks Klooster, landgebruiker, en Dieuwerke Hilbrands Zuidema, landbouwersche, en een broer van Hinderijkus Klooster, Hilje Jans Klooster, Hilbrand Klooster, Hinderikus Klooster en Hinderikus Klooster. Klaas en Hinderika zijn getrouwd op 22 mei 1869 te Middelstum, hij is dan 33 jaar en zij 22 jaar. Klaas wordt dan landbouwer te Westerdijkshorn genoemd[5]. Hij zal mogelijk de boerderij van zijn vader hebben overgenomen.

Hoewel hij in het geboorteregister Klaas wordt genoemd, komen we hem in alle andere aktes die daarop volgen tegen, als Klaas Jans Klooster en zijn vrouw als Henderika Hendriks Smit. Desondanks zullen we hem verder Klaas (volgens zijn graf) noemen en zijn echtgenote Hinderika.

De kinderen van Klaas en Hinderika

Hindrik Klooster in 1871. Foto: ©Familie Klooster

Antje Klooster (1877), gehuwd met Hindrik Dijk. Foto: ©Familie Klooster

Hindrik Dijk (1869), gehuwd met Antje Klooster.Foto: ©Familie Klooster

1. Op 19 april 1870 is de 34-jarige Klaas Klooster rentenier, wat erg merkwaardig is, te Middelstum, als Hinderika bevalt van dochter Diewertje[6]. Diewertje huwt op 25-jarige leeftijd de 20-jarige Peke (Peter) Hof, dagloner, geboren te Sauwerd, gemeente Adorp, zoon van Jan Geerts Hof, dagloner en Boukje Peters Postema, dagloonersche. Het is dan 11 mei 1895[7]. Dieuwertje, die na hun huwelijk naar Everson, Wash USA vertrekken, krijgt aldaar de roepnaam Dorothy mee. Zij overlijdt in Everson in 1941. Peke overlijdt daar in 1956.

2. Als vader Klaas 35 jaar is, wordt zoontje Hindrik geboren op 7 maart 1871[8]. Hindrik is overleden te Wagenborgen op 9 april 1940.

3. Op 9 otober 1872 wordt in Westerdijkshorn zoon Jan geboren[9]. Zijn vader is dan 37 jaar. Het huwelijk tussen de 25-jarige Jan en de 22-jarige Aafke Knot, dienstmeid, geboren te Stitswerd, gemeente Kantens, dochter van Pieter Knot en Anje Cleveringa, dagloonster, wordt gesloten op 23 oktober 1897 te Bedum[10].
De dan 39-jarige zoon Jan, arbeider, huwt als weduwnaar van Aafke Knot, de 27-jarige Trijntje Klaver, dienstmeid, geboren te Kollumerland, geboren 7 april 1885, en dochter van Auke Klaver, arbeider en Durkje Boltjes op 3 juli 1912 te Bedum[11].

In diezelfde akte wordt zoon Jan, landbouwer genoemd en zijn moeder Henderika Hendriks, landbouwersche. Jan heeft niet de boerderij van zijn ouders te Westerdijkshorn overgenomen, zoals blijkt uit de verderop in dit artikel opgenomen advertentie inzake de verkoop van de boerenplaats. Naar verwachting zou het kunnen dan zoon Jan nog tijdelijk een paar jaar geboerd heeft, waarna de plaats wordt verkocht om te verdelen tussen zijn moeder en haar kinderen. In deze advertentie staat namelijk dat de boerenplaats wordt verkocht namens "mej. wed. K.J. Klooster en kinderen".

Zoon Jan overlijdt op 76-jarige leeftijd in Groningen, als kweker, en wonende te Bedum op 22 oktober 1948[12]. Ook zijn tweede echtgenote is dan al overleden.
Uit het huwelijk tussen Jan en Aafke worden 7 kinderen geboren.
In het tweede huwelijk tussen Jan en Trijntje worden 10 kinderen geboren.

4. Uit het huwelijk van Klaas en Henderika wordt ook een tweeling geboren, namelijk dochter Antje geboren te Westerdijksterhorn op 21 juni 1874[13], alwaar ze na 7 weken reeds overlijdt op 12 augustus 1874[14] en

5. ook tweelingzoontje Hilbrand, geboren 21 juni 1874[15] bereikt slechts de leeftijd van 1 jaar en overlijdt op 13 juli 1875 op de boerderij te Westerdijkshorn[16].

6. Een jaar later overlijdt een tweede dochter met de naam Antje geboren te Westerdijkshorn op 15 december 1875[17]. Ook zij vindt vroegtijdig de dood na slechts 8 maanden op 20 augustus 1876[18].

7. Een derde dochter met de naam Antje wordt geboren op 12 september 1877[19]. Zij trouwt op 23-jarige leeftijd de 31-jarige Hindrik Dijk, boerenknecht, geboren te Onderdendam, zoon van Pieter Dijk, daglooner en Menstje Wierenga. Het is dan 18 mei 1901[20]. Antje overlijdt te Zuidlaren op 9 juli 1945 en haar man Hindrik op 22 december 1961 te Onderdendam.

8. In het huwelijk tussen Klaas en Hinderika wordt op 15 december 1878 tot slot nog een levenloos kindje geboren van een onbekend geslacht [21].

Schijnbaar heeft Hinderika na de vroege dood van haar man een nieuwe liefde gevonden, want ...

9. Rieke Smit, wordt geboren te Westerdijkshorn op 27 januari 1884 en overlijdt twee dagen later op 29 januari 1884 en...

10. Frederika Smit, zich noemende Frederika Klooster, geboren te Westerdijkshorn op 19 februari 1886, overleden te Bedum op 1 april 1976. Frederika huwt te Bedum op 27 oktober 1906 met Jan de Boer, geboren te Oostum op 29 september 1882, overleden te Bedum op 1 april 1959, zoon van Klaas de Boer en Antje van der Zwaag.

Het echtpaar Jan de Boer (1882-1959) en Frederika Smit (1886-1976). . Foto: ©Familie Klooster             Info kind 9 en 10: www.KwartierstaatKlooster.nl

De staande steen achter is die van Klaas Klooster, met op de voorgrond drie graven van zijn kinderen die vroeg zijn overleden. Van het vierde kind is geen graf bekend. Foto: ©Jur Kuipers, 2022.

Het voorhuis van de boerderij van Klaas Jans Klooster ziet er tegenwoordige heel anders uit dan ten tijde van Klaas en Hinderika. Het voorhuis is aangepast aan de eisen van de moderne tijd. Zoals op de foto is te zien, is het niet de boerderij die naast het kerkhof staat.   Bron: Google Maps

Advertentie: "Verkoop Boerenplaatst Westdijksterhorn. Op Donderdag 29 Dec. 1898, des avonds 6 uur, zal in het Gemeentehuis te Bedum, publiek worden verkocht: Eene Boerenplaats, bestaande uit eene Boerenbehuizing en Schuur, met de beklemming van 15 hectare, 74 are, 80 centiare LAND, staande en gelegen te Westersijkshorn, gemeente Bedum, doende jaarlijks op Midwinter tot vaste huur in genere f 63, toebehoorende aan mej. de wed. K.J. KLOOSTER en kinderen.   EVENHUIS notaris te Onderdendam." Bron: Nieuwsblad v.h. Noorden, 29 november 1898.   Het geheel wordt uiteindelijk verkocht voor f 12.800,- Bron: Nieuwsblad v.h. Noorden, 29 november 1898.

Grafschrift van de vroeg gestorven Klaas Klooster [22]:

‘k Sta hier bij dezen
paal en treur wee(-)
moedig. By ’t graf
van mijnen dier,
bren echtgenoot;
Vier telgen eerst
en o! mijn man

zoo spoedig!
van 't hart ontrukt
steeds door den
wreden dood!

' k Sta hier bij dezen
paal en treur wee(-)
moedig. By ’t graf
van mijnen dier,
bren echtgenoot;
Vier telgen eerst
en o! mijn man

zoo spoedig!
van 't hart ontrukt
steeds door den
wreden dood!

Schapen bij het graf van Jackeline Ubels-Visser (1941-2002). Foto: Bert Kaufmann, Roermond, 20 augustus 2011. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0 Generieke licentie.

Links de toren en rechts de boerderij naast het kerkhof. Foto: ©Jur Kuipers, Hoogezand, maart 2022.

Klik hier voor de 'Kwartierstaat Klooster'.