De kerk van Niebert

De (eenvoudige) kerk van Niebert. Foto: ©Jur Kuipers.

Deze kerk is in 1385 gesticht op last van de Cisterciënzer abt van het klooster van Aduard. Daarvóór is het een houten kerkje geweest. Merkwaardig genoeg ligt de kerk niet aan ‘het pad’ waarlangs de boerderijen en de pastorie hebben gestaan, maar een eind ten noorden daarvan. De huidige weg (Molenweg 90) is pas eeuwen later aangelegd. De kerk is eigendom van de 'Stichting Groninger Kerken'.

Het huidige gebouw is een eenvoudige rechthoekige zaalkerk met een recht gesloten koorsluiting en is gelegen op een licht verhoogd kerkhof. De buitenmuren worden geleed door brede lisenen, die op de hoeken zijn uitgegroeid tot steunberen. Ook de koorsluiting wordt gestut door een forse steunbeer. De ernstige verzakkingen als gevolg van het kantelen van de fundering zijn tijdens de restauratie van 1947-1948 een halt toegeroepen.

Interieur van de kerk naar het oosten gezien de staat vóór 1949. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Foto: september 1942. Licentie: Creative Commons.

Restauratie
Bij deze restauratie is de fundering vernieuwd en een betonring aan de bovenzijde van de muren aangebracht. Boven de ingang in de westgevel zit een ongeschonden gotisch spitsboogvenster. In de noordwand is een groot venster ingebroken tegenover de oude ingang aan de zuidzijde. De grote rondboogvensters zijn in 1831 aangebracht, evenals de vensters van de oostgevel. De dakruiter van 1773 vervangt een klokkenstoel die ten zuiden van de kerk heeft gestaan. De ernstig door houtrot aangetaste dakruiter is daarmee hersteld. Bij de laatste restauratie is de dakruiter min of meer ‘classicistisch’ herbouwd met grote galmgaten en bekroond met een met lood beklede naaldspits. De torenhaan is gestolen en nooit weer teruggevonden. Een exacte replica siert nu de dakruiter.

Het huidige uurwerk is in 1924 aangebracht. De oude klok, in 1681 door P. Overney in Leeuwarden gegoten, is tijdens de Duitse bezetting verdwenen en niet teruggekeerd. Het Duits fabrieksuurwerk is, getuige het jaartal op de wijzerplaat, in 1924 aangebracht.

Inwendig wordt de kerk gedekt door een balkenzoldering. Het meubilair uit de 18e eeuw is van de hand van de Groninger beeldhouwer Caspar Struiwig (1698-1748). Struiwig heeft voor verschillende Groninger kerken werkstukken vervaardigd en is ook bekend als snijwerker van de orgelbouwer Albertus Antoni Hinsz. In 1743 vervaardigt hij, waarschijnlijk in opdracht van de familie Ibema, het snijwerk van herenbank, lezenaar en kansel.

Op het klankbord van de kansel staat de tekst:

DOCTORIS MENTEM TU REGE CHRISTE VOCEM

Hiervan zijn twee min of meer verschillende vertalingen gevonden, welke de juiste is, is mij niet bekend:

‘Gij Christus, beheerst de Geest en Stem der Geleerden’,

en

'Leidt Gij o Christus, de Geest en de Stem van de Leraar'

De preekstoel in de kerk van Niebert, met daaronder een gietijzeren grafsteen. Foto: ©Jur Kuipers.

Preekstoel

De kanselkuip heeft vier panelen met snijwerk van elkaar kruisende en in elkaar hakende banden in Lodewijk XIV-stijl. Mogelijk heeft het wapen van Hendrick Jans Ibema, in het koor ligt zijn grafzerk uit 1773, de toenmalig collator van de kerk, het middenpaneel van de kuip gesierd.

Klok

In 1681 is door de Leeuwarder klokkengieter Petrus Overney een luidklok gegoten voor de klokkenstoel ten zuiden van de kerk. Deze heeft hier tot 1773 gehangen tot de klokkenstoel is vervangen door een dakruiter op de kerk. In 1924 is deze dakruiter voorzien van een nieuw uurwerk. De luidklok echter is in 1943 door de Duitse bezetters geroofd. In 1949 krijgt de kerk van Niebert weer een nieuwe klok. De dakruiter is gerestaureerd in 2006. In datzelfde jaar wordt de windhaan gestolen, deze is daarop vervangen door een replica.

Een gietijzeren grafplaat uit 1849 (en 1878) ligt onder de kansel. Op de plaat staan de namen van het echtpaaar Zuiderweg en Schuurman. Zij liggen niet in de kerk begraven. De plaat ligt 'gewoon' los op de kerkvloer. Foto: ©Jur Kuipers.

Onder de kansel ligt een gietijzeren grafplaat uit 1849 met de bekende doodssymboliek: de gevleugelde zandloper die verwijst naar het voorbij vlieden van de tijd, de vlinder als symbool voor de wegvliedende ziel en de slang, die zichzelf in de staart bijtend een cirkel vormt, de zogenaamde Ouroboros. Deze symboliseert de cyclische aard van de natuur, het eeuwige terugkeren en de eenheid van alles.
De preekstoel is van 1743 en is ontworpen door schrijnwerker Jan Bitter (1698-1747). Het houtsnijwerk is in opdracht van de voorname familie Thema verzorgd door beeldsnijder Casper Struiwig. Struiwig heeft destijds ook het snijwerk van een herenbank, lezenaar en collectezakhouder vervaardigd.

Doopvont

Tot de inventaris van de kerk behoren onder andere een doopvont op een smeedijzeren stander.

De vont is in 1949 gemaakt uit een bak die bij de restauratie vrijkwam. Verder zijn er nog een zware 17e -eeuwse avondmaalstafel (bolpootafel), afkomstig uit het Iwema-steenhuis, dat er vlakbij aanwezig is, en een zilveren avondmaalsbeker met het opschrift: jaartal 1729 (of 1727).

De doopvont bij de kansel uit 1949. Foto: ©Jur Kuipers.

Avondmaalsbeker

Wapens: Rechts: Op een terras een op de achterpoten staande omgewende beer. Links: Een dwarsbalk. Helmteken: een op de achterpoten staande beer.
N.B. Groninger keur 3/Z [= 1677/1678]. Beide wapens, samengevoegd in gedeeld schild, vormen familiewapen Kuen. Vergelijk: GDW, nr. 2218. Joachimus Sebastians Kuen, predikant Niebert 1717 tot overlijden 29 december 1731. Zie: NGP, blz. 115. Nakomeling van Jochum Bastians, adelborst, van Berlijn, gehuwd Groningen 21 april 1605 Deuwer Watman, van Groningen. Zie: DTB nr. 158. In wapens beer uit wapen Berlijn en balk uit wapen Groningen.
GDW, blz. 505, nr. [2740].

Bijbel

In de bijbel staat, dat die anno 1743 is gekocht door Hindrik Ybema, dat in 't jaar 1773 een kleine toren of spits op de kerk is geplaatst en dat de klok daarin gehangen met toestemming van de carspelluyden 3 maal daags zal geluid worden.

HYR OM DEZE HEERLYKE DAET AEN TE TEKENEN BEN IK IN MYN GEMOET GEDREVEN, VAN MY JAN JACOBS, KERK- EN SCHOOLDIENAER INT NIEBERT

N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: RAG, J.A. Feith. Adversaria. 505. GDW, blz. 504, nr. [2739].

De drie herenbanken in de kerk van Niebert. Foto: ©Jur Kuipers

Herenbanken

De herenbank uit 1743 tegenover de kansel is getooid met snijwerk met daarin het wapen van het geslacht Ibema.

Enkele andere opzetstukken van herenbanken zijn ook door Caspar Struiwig vervaardigd.

De bazuinende putto in het midden voor het orgel is waarschijnlijk ook van zijn hand (zie foto hieronder).

Opzetstuk gemaakt door Caspar Struiwig op de eerste herenbank links op de foto hierboven. Foto: ©Jur Kuipers. Wapen van het geslacht Ibema: Verlaagd doorsneden: A. in de rechterbovenhoek en in de linkerbenedenhoek een klaverblad, in de linkerbovenhoek en in de rechterbenedenhoek een eikel in nap: B. een lelie. (Is alleen goed te zien in een vergrote foto!).
Klik op de foto voor een vergroting.

Het orgel gebouwd door Bakker & Timmenga, komt uit de Vermaning in Sint Annaparochie. Onder, in het midden van het orgel, een bazuinende putto, waarschijnlijk gemaakt door Caspar Struiwig. Foto: ©Jur Kuipers.

Orgel

Het orgel, in 1912 door Bakker & Timmenga uit Leeuwarden voor de Doopgezinde Vermaning te Sint Annaparochie gebouwd, werd in 1941 door orgelbouwer Spanjaard in de kerk van Niebert geplaatst. Het vervangt een kabinetorgel, dat in 1831 geschonken is aan de kerk en waarvan alleen nog een gipsen beeldje, voorstellende een harp spelende Koning David, in een nisje naast de kansel wordt bewaard.

Pilasters en nissen
Aan de wand tegen de westgevel achter het orgel bevinden zich pilasters, beschilderd in geïmiteerd marmer, met daartussen geschilderde draperieën. Op het koor ligt een aantal 17e en 18e eeuwse grafzerken voor leden van de geslachten Iwema en Ibema (zie verderop). In de koorwand bevinden zich drie nissen, waarvan twee in de oostelijke koorwand. De met profielstenen omlijste piscina is een reconstructie tijdens de restauratie in de jaren 1947-1948. De met rode Bremerzandsteen omlijste nis in de noordmuur heeft als bewaarplaats voor het Heilig Sacrament gediend. De lambrisering in het koor is afkomstig uit de kerkenraadskamer van de Remonstrantse Kerk in Groningen.

De kerk gezien vanuit het zuidoosten. Foto: Jur Kuipers.

Restauratie 2006

De kerk is in 2006 voor het laatst gerestaureerd. Het doek achter het orgel is helemaal opgefrist en weer zichtbaar. Verder is het snijwerk op het orgelbalkon teruggebracht naar de oorspronkelijke plaats op de herenbanken. De kerk is in bezit van de Stichting (Oude) Groninger Kerken.

Dronefoto van de kerk. Foto: ©Jur Kuipers.

Grafzerken in de kerk:

ANNO 1600, DEN ... 25 DACH AUGUSTI, IS GESTORVEN DEN ERB. DRIEWES IWEMA, VERWACHTENDE EEN ZAEL. OPPEERSTANDINGE IN CHRISTO

N.B. Sedert c. 1965 niet meer aanwezig.
GDW, blz. 505, nr. [2741].

... GESTORVEN ... DOGETSAME ... SE MAN ... CH APRILIS ... EN VAN ZAELIGE BONNE IWEMA

N.B. Sedert c. 1965 niet meer aanwezig.
GDW, blz. 505, nr. [2742].

ANNO 1629, DEN 23 SEPTEMBER, IS IN DEN HEERE GERUST DEN ERBAEREN ENDE FROMEN HARCKO IWEMA, VERWACHTENDE EEN SALICHE OPERSTANDINGE IN JESUM CHRISTUM, ONSER ALLER SALICHMAECKER ENDE VERLOSSER

Wapens: Rechts: Doorsneden: A. een omgewende gezichtswassenaar vergezeld van drie sterren, 1 en 2; B. een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken gekroond mensenhart [Iwema]. Links: Huismerk nr. 404, vergezeld van boven van een eikel in nap, en vergezeld van drie klaverbladen, aan elke kant één en van onderen één. Helmteken: een lelie.
GDW, blz. 505, nr. [2743].

ANNO 1629, DEN 26 NOVEMBER, IS IN DEN HEERE GERUST DEN ERBAEREN ENDE FROMEN LUBBE IWEMA, VERWACHTENDE EEN SALIGE OPERSTANDINGE IN JESUM CHRISTUM, ONSER ALLER SALICHMAECKER ENDE VERLOSSER

Wapens: Rechts: Doorsneden: A. een omgewende gezichtswassenaar vergezeld van drie sterren, I en 2; B. een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken gekroond mensenhart [Iwema]. Links: Huismerk nr. 404, vergezeld van boven van een eikel in nap, en vergezeld van drie klaverbladen, aan elke kant één en van onderen één. Helmteken: een lelie.
GDW, blz. 505, nr. [2744].

ANNO 1631, DEN 15 MARTI, IS IN DEN HEERE GERUST DE DOGETSAME ROELEF JANSEN, HUISVROUWE VAN SA. HARCKO IWEMA, VOERWACHTENDE EEN SALIGE OPSTANDINGE IN CHRISTO ONSEN SALICHMAEKER

N.B. Sedert c. 1965 niet meer aanwezig.
GDW, blz. 505, nr. [2745].

ANNO 1632, DEN 9 JUNY, IS IN DEN HEERE GERUST DE EER UNDE DOEGENTSAME VROU TALLE FOSSEMA, WEDUWE VAN SALIGE LUBBE IWEMA, VERWACHTENDE EEN SALIGE OPERSTANDING IN JESUM CHRISTUM, ONSER ALLER SALICHMAECKER ENDE VERLOSSER

Wapen: Een dwarsbalk, beladen met drie vissen schuinlinks, de dwarsbalk vergezeld van drie omgewende moriaanshoofden met hoofddoek en linten. Helmteken: een moriaanshoofd met wrong en linten.
GDW, blz. 505, nr. [2746].

DEN 6 MAERTIUS 1651 IS SEER CRISTLICK IN DEN HEFRE ONTSLAPEN DE EERSAME DATO IWEMA, VOORWACHTENDE EEN VROOLICKE OPEERSTANDINGE IN CHRISTO, OUDT 63 JAEREN. LEIT ALHIER BEGRAVEN

Wapen: Gedeeld: I doorsneden: a. een omgewende wassenaar vergezeld van drie sterren, 1 en 2; b. een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken gekroond hart [Iwema]; II huismerk nr. 404, vergezeld van boven van een eikel in nap, en vergezeld van drie klaverbladen, aan elke kant één en van onderen één. Helmteken: een lelie.
GDW, blz. 506, nr. [2747].

Grafzerk Auko Goites echtgenote van Dato Iwema

Grafzerk Auko Goites echtgenote van Dato Iwema (1588-1651), gehuwd in 1610 met Auke Goities (1590-1651). Uit het huwelijk 6 kinderen; Bonne, Sijte, Dreiwes, Harcke, Engeltje en Maijcke Iwema. . Een tweede huwlijk is in 1608 geweest met Teake Jansen. Zerk ligt in de kerk Niebert (1651). Bron/auteur: Erbeefoto. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.

Beschrijving van Dato Iwema:

Hij is geboren in het jaar 1587 in Niebert, Nederland. Beroep: Hij is landbouwer geweest te Niebert. Woonachtig: Aan het Pad 15, Niebert.

De grafzerken van Dato en Avko liggen in de kerk te Niebert. Het volgende is daarop vermeld:
DEN 6 MAERTIUS 1651 IS SEER CRISTLICK IN DEN HEERE ONTSLAPEN DE EERSAME DATO IWEMA, VOORWACHTENDE EEN VROOLICKE OPEERSTANDINGE IN CHRISTO, OUDT 63 JAEREN. LEIT ALHIER BEGRAVEN.

Wapen: Gedeeld: I doorsneden: a. een omgewende wassenaar vergezeld van drie sterren, 1 en 2; b. een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken gekroond hart; II huismerk nr. 404, vergezeld van boven van een eikel in nap, en vergezeld van drie klavererbladen, aan elke kant één en van onderen één. Helmteken: een lelie.. (PROP) (Bron: GDW).

Land: tussen 1630 en 1650. 498: "... Bij de verponding van 1630 wordt Date Iwema genoemd met 31½ grazen te Tolbert; aangezien Date Iwema ook bij zijn overlijden diverse landerijen in Tolbert nalaat wordt aangenomen dat Date Iwema eerst in Tolbert heeft geboerd, om later naar Niebert te verhuizen. Date Iwema is als eigenerfde landdagcomparant voor Niebert in de periode van 1635 tot 1650. Op Paeschedingsdagh 1647 alsmede op 20 maart 1649 doen Olde & Jonge Dato Iwema rekening van hun kerkvoogdijschap van Niebert, op de tweede datum is sprake van nieuwe voogden. Enkele jaren na het overlijden van Date Iwema en zijn vrouw wordt op 1 mei 1655 een erfscheiding gemaakt van hun goederen, hierin worden genoemd: Sijtte, Drieuwes Iwema, Bonne ende Harcke Iwema gebroederen, met Michgiel Wiemers cavierende voor Engel sijn huijsvrou, Geltte Wijbrants caverende voor Maijcke sijn huijsvrou...)

Dezelfde groep erfgenamen wordt nogmaals aangetroffen: op 27 januari 1662 vindt de verkoping van huisinge, schuijre met al hetgeen, hieminge, hovinge, bomen, plantagien, ruig en ruigscherne, met sate en landen, gelegen te Optwijzel, plaats voor 2100 cgl. Verkopers zijn: Sijto Ivema, mede-rekenmeester der stad Groningen en Ommelanden, wonende te Niebert, Harcke Ivema te Niebert, Drieuwes Ivema te Tolbert, Bonne Ivema te Tolbert, Engel Ivema gehuwd met Michgiel Wijmerts te Niebert, en Maijcke Ivema gehuwd met Gelte Wijbrants te Sebaldeburen".. (Church).

Hij is tussen 1647 en 1649 kerkvoogd te Niebert geweest.

Geldzaken: Boekhouding van de Kerkvoogden:. 500 "... Anno 1647 den 10 December: Jan Iwema caverende in de rato voor Jinke sijn huisfrouwe bekennende van die Kerkfoogden van het Niebert opgenomen te hebben die somma van 50 daler en 30 stuvers (w.g. Yan Ywema). Anno 1647 hebben van gemeene Carspelluiden des Carspels Niebert Rekeninge ingenomen olde en jonge Dato Iwema van alle haar ontfangsten en uitgegeven penningen te Meiï 1647 thoe van Huren en Renten (w.g.: 2 x Dato Iwema).

De zware, machtige avondmaalstafel is afkomstig uit het Iwema-steenhuis. Foto: ©Jur Kuipers.
Klik op de foto voor een vergroting. Deze wordt in een nieuw venster/tabblad geopend.

Anno 1648 den 29 Martiï olde en jonge Dato Iwema Kerkvoogden van het Niebert namens de Collatoren des Carspels Niebert. Anno 1650 den 10 Aprillus hebben Hindrik Iwema en Dato Iwema, als Karkfoogden van Nijbert verhuurt 3 matten Hooiland, genoamt Sjabbe Vennen, aan Jan Iwema, for 18 halve dalers, vor 6 jaar lanck. Anno 1652 den 15 Januarius hebben Hendrik Iwema en Dato Iwema rekeninge gedaan en uitgebragt van alle ontfangst en uitgaave (ondertekend: Driewes Iwema; Sijto Iwema; Jan Iwema) Anno 1657. Ende bint tot niewe Karfoogden gesteld de eerbare Haaye Lammers uut het Oosterende (en) Harcko Iwema uit Westerende (w.g. anno 1657 den 2 Martius: Lubbe, Ede, Bonne en Reerd Iwema).

Hij is overleden op 16 maart 1651 in Niebert, Nederland, hij is toen 64 jaar oud. Notitie bij deze begrafenis:

DEN 6 MAERTIUS 1651 IS SEER CRISTLICK IN DE HEERE ONTSLAPEN DE EERSAME DATO IWEMA, VOORWACHTENDE EEN VROOLICKE OPEERSTANDINGE IN CHRISTO, OUDT 63 JAEREN LEIT ALHIER BEGR.

Wapens: Rechts: Doorsneden: A. een omgewende gezichtswassenaar vergezeld van die sterren, 1 en 2; B. een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken gekroond mensenhart. Links: Huismerk nr. 404, vergezeld van boven van een eikel in nap, en vergezeld van drie klaverbladen, aan elke kant één en van onderen één. Helmteken: een lelie. (Bron: Genealogie Online en GDW).

Overige graven

DEN 9 APRIL ANNO 1651 STORF DE DEUCHTSAME AUKO GOITIES, DE HUISFROU VAN DE EERSAME DATO IWEMA, VOORWACHTENDE EEN VROOLICKE OPEERSTANDINGE IN CRTSTO, OUT ONTRENT 60 JAEREN ENDE LEIT ALHIER BEGRAVEN

Wapen: Doorsneden: A. gedeeld: 1 en 2 een roos; B. een uit liggende houding opspringende leeuw met de staart tussen de achterpoten door. Helmteken: een lelie.
GDW, blz. 506, nr. [2748].

ANNO 1680, DEN 13 DECEMBER, IS IN DEN HEERE GERUST DE E. DATHO IWEMA, OUT OMTRNT 49 JAER EN LEIT ALHIER BEGRAVEN

GDW, blz. 506, nr. [2749].

ANNO 1683, DEN 18 DECEMBER, IS IN DEN HEERE GERUST FOSKE IWEMA, IN LEEVEN HUYSVROU VAN JAN IBMA, OUT 22 JAER, EN IS ALHIER BEGRAVEN.
ANNO 1733, DEN 5 NOVEMBER, IS JAN IBEMA OVERLEEDEN EN IS DOOPT DEN 25 NOVEMBER 1649.

GDW, blz. 506, nr. [2750].

DEN 12 MEERT 1745 IS ANKE TIEERS IBEMA GERUST, OUD 10 JAAR, EN LEGT HIER BEGRAVEN

GDW, blz. 506, nr. [2751].

DEN 20 FEBRUARY 1746 IS IN DEN HEERE GERUST MICHIEL ALLES EN LEGT ALHYR BEGRAVEN, OUDT OMTRENT 46 JAREN, EN VERWAGT EEN ZALIGE OPSTANDINGE DOOR CHRISTUS JESUS

GDW, blz. 506, nr. [2752].

ANNO 1747, DEN 5 MEERT, IS OVERLEDEN DE EERZAME JANTIEN WTSSES, HUISVROUW VAN DE EERSAME ALLE MIGHIELS, OUT INT 25STE JAAR, EN LETT ALHIER BEGRAVEN MET HAAR KINT, DAT ZY GEBAART HEEFT, VERWAGTENDE EEN VROLYKE OPSTANDINGE DOOR DEN HEERE JESUM CHRISTUM

Wapen: Doorsneden: A. een omgewende gezichtswassenaar vergezeld van drie sterren B. een grote lelie, vergezeld van drie klaverbladen.
GDW, blz. 506, nr. [2753].

DEN 18 MAY 1765 IS IN DEN HEERE GERUST ALLE MICHIELS, GETROUT MET TRYNTIE FREERCKS, EN LEGT ALHIER BEGRAVEN, OUT 29 JAREN, EN VERWAGT EEN ZALIGE OPSTANDINGH IN CHRISTUS JESUS

Wapen: Doorsneden: A. drie eikels; B. drie klaverbladen.
GDW, blz. 506, nr. [2754].

ANNO 1773, DEN 20 AUGUSTI, IS IN DEN HEERE GERUST DE E. HINDRIK YBEMA, OUD REKENMEESTER EN GECOMMITEERDE RAAT EN KERKVOOGT IN DER TYT, OUD IN HET 73STE JAAR EN LEIT ALHIER BEGRAAVEN EN VERWAGT EEN ZALIGE OPSTANDINGE DOOR JESUM CHRISTUM ONSEN HEERE

Wapen: Verlaagd doorsneden: A. in de rechterbovenhoek en in de linkerbenedenhock een klaverblad, in de linkerbovenhoek en in de rechterbenedenhoek een eikel in nap; B. een lelie [Ibema].
N.B. Vergelijk: GDW, nr. 2738.
GDW, blz. 506, nr. [2755].

ANNO 1774, DEN 15 NOVEMBER, IS MARTJEN ALBERS, HUISVROUW VAN TJEERT IBEMA, IN DEN HEERE GERUST, OUD IN 'T 64 JAAR, EN LEIT ALHIER BEGRAVEN, VERWAGTENDE EEN ZALIGE OPSTANDINGE DOOR JESUM CHRISTUM ONSEN HEERE

GDW, blz. 507, nr. [2756].

ANNO 1780, DEN 2 JUNY, IS DE E. TJEERT IBEMA IN DEN HEERE GERUST, OUD 77 JAAR EN 4 WEKEN, EN LEIT ALHIER BEGRAVEN, VERWAGTENDE EEN ZALIGE OPSTANDINGE DOOR JESUM C.HRISTUM ONSEN HEERE

Wapens: Rechts: Doorsneden, doch de snijlijn ontbreekt: A. een omgewende gezichtswassenaar, vergezeld ter zijde en van boven van drie sterren, 1 en 2; B. een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken gekroond mensenhart [Iwema]. Links: Verlaagd doorsneden: A. in de rechterbovenhoek en in de linkerbenedenhoek een klaverblad, in de linkerbovenhoek en in de rechterbenedenhoek een eikel in nap; B. een lelie [Ibema]. Helmteken: een lelie. N.B. Mogelijk was zijn leeftijd 73 jaar.
GDW, blz. 507, nr. [2757].

Zie ook gegevens van het geslacht Iwema inzake de grafzerken in het artikel over Het Iwema-steenhuis te Niebert

Interieur naar het westen gezien; de staat vóór 1949. Foto: juni 1942. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.

Interieur naar het oosten in 1949. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Wikimedia Commons.

Dronefoto door ©Jur Kuipers. Op de voorgrond het Iwema steenhuis en op de achtergrond het dorp Niebert met de kerk.

Kale Jonkerpad

De kerk van Niebert is het startpunt voor Het Kale Jonkerpad. Op deze wandelroute door de omgeving neemt de jonker u mee op een route langs zijn leven. De wandelaar start in de consistoriekamer van de kerk waar de routebeschrijving klaar ligt.

Drie borden met tekst

De onderste drie borden geven het leven van de 'jonker' van het Iwema-steenhuis weer. Het eerste bord is bevestigd aan de muur van de kerk. de twee andere borden staan aan het pad naar de kerk. Het bord bevestigd aan de kerk is het begin van het Kale Jonkerspad. Foto's: ©Jur Kuipers.

De foto's van de borden kunnen worden vergroot. Klik en ziedaar het vergrote bord in een nieuw venster/tabblad.

Foto: ©Jur Kuipers.
Kale Jonker Pad
De jonkers in Groningen ivoren grootgrondbezitters. Hun sociale positie was anders dan die van de adellijke geslachten in andere delen van ons land. Zij ontleenden hun titel niet aan begiftiging door een vorst maar uitsluitend aan hun grondbezit en de daaraan verbonden rechten. De jonkers bezaten ook het recht om als collator de predikant, koster, schoolmeester en organist te benoemen. Als enige collator had de jonker ook grote invloed doordat hij de administratie van de kerkelijke goederen beheerde. De dorpskerk was zijn kerk; verbouwing, herstel en verfraaiingen hingen af van zijn believen. De jonker had er zijn eigen gestoelte, wapenborden en grafkelder.

Tijdens de kerkdienst zat de jonker in zijn herenbank, een rijk bewerkt privé-gestoelte. Deze banken kregen bij voorkeur een plaats tegenover de preekstoel. Veel Groninger herenbanken geven door hun omvang, hoge plaatsing en barokke snijwerk de indruk van een theaterloge. Ook een preekstoel kon worden voorzien van verwijzingen naar de jonker en zijn familie. Hiermee was ook tijdens de preek de aandacht op de jonker gericht. Het huis van de Heer, was dus ook een huis voor een heer.
De kerk van Niebert is in het laatste kwart van de 14e eeuw gebouwd in opdracht van de cisterciënzer abdij van Aduard. De dakruiter dateert van 1773 en vervangt een klokkenstoel. Het meubilair wordt bepaald door het werk van de Groninger beeldhouwer Caspar Struiwig (1698 - 1748). In 1743 vervaardigde hij, waarschijnlijk in opdracht van de familie Iwema, het snijwerk van preekstoel, de herenbank en de lezenaar.
De 18e eeuwse herenbank tegenover de preekstoel is getooid met snijwerk met daarin het wapen van het geslacht Iwema. Het orgel, in 1912 door Bakker & Timmenga uit Leeuwarden gebouwd voor de Doopsgezinde Vermaning in Sint-Annaparochie, is in 1941 door orgelbouwer Spanjaard in de kerk van Niebert geplaatst. In het koor ligt een aantal 17e en 18e eeuwse grafzerken van de geslachten Iwema en Ibema.
Treed binnen in de kerk en luister naar de Kale Jonker.

-----------------------------------------------------------------------------

Foto: ©Jur Kuipers.
Doodsklokken

Dan luiden de klokken van de kerk. Driemaal daags, dag in dag uit: de jonker is gestorven. De Dood, voor wie iedereen gelijk is, heeft ook hem niet gespaard. De borg is in droefenis. Iedereen in het sterfhuis draagt donkere kleding ten teken van rouw. Gangen, kamers, tafels en muren worden met matte zwarte doeken afgedekt. Heeft de jonker, bij leven nog, de rouwborden al laten vervaardigen? Of moet alsnog hiertoe opdracht worden gegeven? Een ieder immers zal weten dat er een belangrijk man is heengegaan. De schoolmeester, of wellicht een armlastig Gronings student, zal daar, tegen betaling, in zijn gloedvolle lofdichten geen twijfel over laten bestaan. En wanneer na zonsondergang de pachters van de borg de lijkkist naar buiten dragen, werpen de fakkels een macaber licht over de rouwstoet. Het is de laatste tocht van de jonker door zijn Groningse land. De tocht naar zijn laatste rustplaats, het praalgraf in de kerk, vlak onder het koor. En zijn wapenschild, vóór de kist uitgedragen, zal gebroken worden en mee het graf ingaan. Hij was de laatste jonker van een eeuwenoud voornaam geslacht. De rouwborden in de kerk mogen hiervan getuigen. Tot in lengte van dagen.

R.I.P.

-----------------------------------------------------------------------------

Foto: ©Jur Kuipers.
De een zijn dood

Het nieuws gaat als een lopend vuur. Het is de jonker die dood is. De klokkenluiders kunnen wel wat 'smeermiddel' innemen bij hun zware arbeid driemaal daags. De kist waarin de heer van het dorp ten grave gedragen zal worden, moet nog voorzien van ornamenten, een jonker waardig. Er moet vastgesteld worden welke pachters de lijkkist zullen dragen. De kerk dient voor de plechtigheid ingericht te worden, de banken met rouwdoek omfloerst en de rouwborden opgesteld. Het is aan de predikant in zijn grafrede de levensloop van de jonker te memoreren en diens voornaamheid te belichten. De organist zal zijn partituren een keer extra doornemen. Er mag niets misgaan. Niets mag een smet werpen op het blazoen van de overleden man van adel. De begrafenis zal zijn zoals de jonker het gewild heeft. Groots en indrukwekkend en onvergetelijk. En daar zal voor gezorgd worden, daarvoor wordt gewerkt. Door het volk dat in goede en kwade dagen, in dagen van vreugde en dagen van verdriet deelgenoot was van het leven van de jonker. De laatste eer te bewijzen aan de jonker, is het volk een eer.
Hij ruste in vrede.

Opmerking: In dit artikel wordt op sommige plaatsen gesproken over een 'jonker'. De kerk van Niebert is verbonden geweest aan het steenhuis Iwema bij Niebert dat nooit een borg is geweest. Het steenhuis is bewoond geweest door de geslachten Iwema en Idema. Dit zijn echter nooit jonkers geweest en beslist ook niet van adel.
Zie hiervoor: Het steenhuis Iwema bij Niebert.

Wapens

Wapen Iwema
Doorsneden: A. een omgewende gezichtswassenaar, vergezeld van drie sterren, 1 en 2: B. een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken gekroond mensenhart. Wapen Ibema
Verlaagd doorsneden: A. in de rechterbovenhoek en in de linkerbenedenhoek een klaverblad, in de linkerbovenhoek en in de rechterbenedenhoek een eikel in nap: B. een lelie.

Bronnen:
- GDW, Groninger Gedenkwaardigheden, A. Pathuis/Redmer Alma.
- SOGK, Stichting Oude Groninger Kerken, de kerk van Niebert (geraadpleegd 25 juni 2020).

- Wikipedia, de kerk van Niebert (geraadpleegd 25 juni 2020).

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.

Hoogeveen, 28 juni 2020.
Revisie: 13 augustus 2023.
Uitgebreide update: 26 november 2023.
Samenstelling: © Harm Hillinga.

↑ Top

De kerk van Niebert en de grafzerken in de kerk