Het lijkenhuisje van Eexta in 1997. Foto: ©Geert-Jan Siertsema; foto bewerking: Jur Kuipers.

Het lijkenhuisje te Eexta

Op de oude begraafplaats van Eexta staat, net als op vele andere begraafplaatsen een lijkenhuisje.  Een lijkenhuisje is een gebouwtje waar, in afwachting van de begrafenis, de lijken worden gelegd van mensen die bijvoorbeeld aan een besmettelijke ziekte zijn overleden. Door deze gescheiden te houden van de levenden wordt de kans op besmetting geminimaliseerd. Pesthuizen of gasthuizen hebben bij hun kerkhof al vaak zo’n huisje totdat in de Wet op de Besmettelijke Ziekten van 1872 wordt vastgelegd dat elke begraafplaats zo’n ruimte of huisje moet hebben. Dit voorschrift is een gevolg geweest van een andere kijk op hygiëne en gezondheidszorg, die dankzij nog veel meer maatregelen aan het eind van de 19de eeuw sterk is verbeterd.

Lijkenhuisjes zijn vaak gecombineerd met een opbaarruimte. In eerste instantie zijn deze huisjes achterop de begraafplaatsen geplaatst en omringd door bomen en struiken, om ze aan het oog te onttrekken en om een koel klimaat te scheppen. In het begin van de 20ste eeuw worden ze dichter bij de ingang geplaatst, omdat men heeft vastgesteld dat ‘lijklucht van gestorvenen niet besmettelijk is voor andere mensen’. Er wordt vanaf die tijd ook meer aandacht besteed aan de vormgeving van de huisjes. Verreweg de meeste lijkenhuisjes worden niet meer als zodanig gebruikt en dienen nu meer als een oplagplaats voor gereedschap dat gebruikt wordt voor het onderhoud van de begraafplaats. Het gebeurt nog zelden, maar ik herinner me nog dat mijn schoonvader in een lijkenhuisje heeft gelegen, zonder een besmettelijke ziekte.

De ingelijste tekst in het lijkenhuisje te Eexta in mei 2022. Foto: ©Jur Kuipers.

Tekst: 'Heren afbrekers. Wilt u bij het afbreken van het lijkenhuisje de vloer sparen? Deze is n.l. zeer bijzonder. Ze bestaat uit enkele zeer oude grafzerken, de enigen uit de oude kruiskerk welke is afgebroken ron 1870. Bij voorbaat dank voor het behoud van deze historische grafzerken'.

Het lijkenhuisje in mei 2022

Onze fotograaf Jur Kuipers verkent in mei van dit jaar de weem, de oude kosterij en de begraafplaats van Eexta. Daarbij komt hij ook terecht in het lijkenhuisje aldaar, waar hij een bijzondere ingelijste tekst ziet. Voor ons is dat best bijzonder. Welk geheim ligt daar onder de tegels verborgen?

Het blijft een raadsel tot Geert-Jan Siertsema reageert op het artikel over een deel van de grafsteen van Jan Siertsema bij de voormalige kosterij te Eexta.

Hij schrijft o.a.: Een interessant  ‘grafsteen’ verhaal is het graf van Metdina Siertsema, geboren in 1726 te Beerta en overleden in 1766 te Eexta. Zij is een tante van dominee Tiddo Siertsema en zus van dominee Johannes Siertsema en getrouwd met dominee Johannes Sijlman die onder andere predikant is geweest in Eexta. Metdina is ook de moeder van Sijpko Stheeman, aangetrouwde neef en vreemde voogd over bruidegoms minderjarig dochtertje, Elizabeth Sijlman, in echte verwekt bij Metdina Siertsema. Zo lezen we in het huwelijkscontract van 10 augustus 1768 tussen Hilligjen Oomkes en Johannes Sijlman, predkant te Eexta[1].

De grafstenen worden blootgelegd in 1997. Op de foto het lijkenhuisje met daarin Geert-Jan Siertsema. er liggen ook nog grafstenen vóór het lijkenhuisje in 1997. Foto: ©Geert-Jan Siertsema; fotobewerking: Jur Kuipers.

‘Haar graf is te vinden in het lijkenhuisje op de begraafplaats van Eexta, daar waar de Kruiskerk heeft gestaan. Waarom haar graf en grafzerk in het huisje terecht is gekomen, is onbekend. Het huisje heeft in 1997, als ik samen met Jan P. Koers, de begraafplaats bezoek nog als opbergplaats voor de schoffels en kruiwagens gediend. Jan P. Koers heeft nog een briefje in een lijstje in het huisje opgehangen, met de tekst om zorgvuldig met de grafzerken om te gaan’[2].

In 1997 worden de tegels en een deel van het zand tijdelijk verwijderd en worden twee graven zichtbaar.

Het graf van Metdina valt niet goed te fotograferen omdat er een balkconstructie boven hangt. Tekst op de zerk: WELED. MEJUFFROUW METDINA SIERTSEMA, HUISVROUW VAN DE WELEERW. HEER JOH. SYLMAN, PRED. IN DE EEXTA, IS GEBOREN IN BEERTA DEN 11 MARTY 1726, ALHIER GESTORVEN DEN 18 SEPTEMBR 1766. N.B. Fundament van lijkenhuisje. Mededeling. GDW, blz. 246, nr. [1130A]. Foto: ©Geert-Jan Siertsema; fotobewerking: Jur Kuipers.

‘Ook in het huisje vinden we de grafzerk van Eltjo Sijpkens[3], geboren op 16 januari te Eexta, en overleden 31 december 1777 aldaar. Hij is ouderling, kerkvoogd en koopman in granen geweest en gehuwd met Allegonda Sparringa. Hij is een oom van dominee Jan (Johannes Siertsema) en zijn zus Metdina Sijlman- Siertsema’[4]. Het kan vreemd lopen in de wereld. Zo liggen twee familieleden nog steeds vreedzaam naast elkaar.

Grafzerk van Eltjo Sijpkens in het lijkenhuisje van Eexta (1997). Foto: ©Geert-Jan Siertsema, 1997; fotobewerking: Jur Kuipers.

Reactie van Jan P. Koers:

Over het lijkenhuisje in Eexta nog dit: bij de sloop van de kerk bepaalden de kerkvoogdij dat ze eigendom bleven van de grafstenen in de kerk. Ze werden deels gebruikt als een voetpad naar de kosterij, een pleintje voor de nieuwe kerk van 1874 en er moesten een stuk of 5 worden gebruikt als fundament voor het te bouwen van het lijkenhuisje. Behalve de stenen die er nu nog liggen, was er nog een steen namelijk een uit begin 1600 gemaakt van een nog oudere rood zandstenen sarcofaagdekstel. Van de oude decoratie is nog een en ander op de steen te zien. Vele jaren geleden is de steen daar weggehaald in kreeg een plekje in de torenvloer in Scheemda. Dat leek ons een veilige plek. De andere bleven liggen in Eexta. Van het pleintje voor de kerk van drie rijen, zijn in de jaren dertig twee rijen weggehaald en de zerken aan weerszijden van de toren begraven. De middelste rij van sterk versleten stenen is in de jaren zeventig opgeruimd.

Meer lezen: Over het geslacht Siertsema en een (her)ontdekte grafsteen