De fabriek wordt opgericht en ingericht voor het maken van onder meer zuurkool en andere conserven. Het merendeel van de producten wordt geëxporteerd naar Duitsland. Er is heel wat durf en ondernemingsgeest voor nodig om in 1917 een dergelijke investering te doen.
Op aanvraag van Hindrik Heerema, toen aangeduid als exporthandelaar, verleent de gemeente Winsum de Hinderwetvergunning (1917) waarin het volgende wordt vermeld:
In de fabriek zullen worden ingezouten wittekool en snijboonen enz. De groenten zullen, na door machines enz. te zijn vermalen, met zout vermengd worden ingemaakt in groote betonnen bakken en in vaten. In de fabriek zullen worden geplaatst de volgende toestellen: plus minus 25 snijboonmachines; 2 koolsnijmachines; 2 waterpompen; 1 wasmachine. Afvoer van huiswater heeft plaats door buizen van 15 cm. wijdte naar ’t Winsumerdiep.
Getuige het groot aantal vaten dat op het terrein bij de fabriek ligt, wordt er blijkbaar veel zuurkool gemaakt (zie foto verderop deze pagina).
Op deze foto staat het personeel van de boeskoolfabriek. De foto is waarschijnlijk elders in de nabijheid van de fabriek genomen. Geheel rechts Hindrik Heerema (de oprichter) en op de motorfiets zijn zoon Heerke Heerema.
Kool
De voor de productie benodigde kool wordt in andere delen van de provincie Groningen opgekocht, maar ook tussen Winsum en Baflo wordt (oostelijk van de Provincialeweg) kool verbouwd die voor de fabricage bestemd is.
In de fabriek werken in die tijd ongeveer 25 personen, waaronder enkele zonen van Hindrik Heerema, namelijk Arie, Piet en Heerke Heerema. Arie Heerema is vroeger kweker geweest in Baflo. Zijn zoon Henk komt geregeld met de groentekar in Winsum. Op de foto boven staat het personeel vóór de boeskoolfabriek. De foto is waarschijnlijk elders in de nabijheid van de fabriek genomen. Geheel rechts Hindrik Heerema (de oprichter) en op de motorfiets zijn zoon Heerke Heerema.
Op bovenstaande foto staat wederom het personeel afgebeeld, maar nu in de fabriek (bij het wiel Piet en Arie Heerema).
Het einde van de eerste wereldoorlog betekent ook het einde van de Groentenconservenfabriek 'Hunsingo'. Vanwege de economische toestanden in Duitsland na de eerste wereldoorlog kan er niet meer worden geëxporteerd naar Duitsland. De zaak gaat helaas failliet.
Na de oorlog
Na de oorlog verkoopt Hindrik Heerema het gebouw aan zijn zoon Heerke Heerema (geboren 1895) die de bakens verzet en in het gebouw een melk- en ijs-productenfabriek vestigt. Op de gevel wordt de aanduiding: ‘GROENTENCONSERVEN’ vervangen door ‘MELK en IJSPRODUCTEN’, de woorden ‘Fabriek Hunsingo’ kunnen blijven staan (zie foto verderop).
Firma van Dijk en Heerema
Heerke Heerema vraagt namens de Firma van Dijk en Heerema, op 1 april 1924 een Hinderwetvergunning aan bij de gemeente ‘voor oprichting van een melkinrichting voor het verwerken van melk tot Boter, Karnemelk, Karnemelksche Pap en Kaas, benevens andere melkproducten’.
Nog in dat zelfde jaar haakt de compagnon Van Dijk af, die in de Tuinbouwstraat een eigen melkinrichting begint.
Heerke Heerema trouwt in 1923 met Willemtje Hop uit Obergum. Net zoals Hindrik Heerema en zijn vrouw Klaassina de Boer hebben ook Heerke en Willemtje een groot gezin. In en uit de fabriek worden vanaf 1924 gemaakt en verkocht gewone gepasteuriseerde melk (voor elk huisgezin), karnemelkse pap (soepenbrij), verder rijstebrij, havermoutpap, chocolademelk, room, slagroom, nagelkaas (nagelkaas wordt gemaakt van ondermelk, omdat niemand dat wil drinken in die jaren).
IJs
Ook wordt blok-ijs gefabriceerd en geleverd aan hotels en restaurants. Na enkele jaren wordt begonnen met het maken van consumptie-ijs, zoals ijs in bekertjes, choco-dips, staafijs (tussen twee wafels) en andere variaties. Eind juli 1933 gaat er bij de bereiding van het ijs iets mis. Op een dag dat er een muziekconcours in Winsum wordt gehouden en er veel ijs wordt verkocht breekt er in het dorp paratyfus uit. Het onderzoek wijst uit dat het ijs de oorzaak is.
In het Infobulletin van juli 2006 is over die ijscovergiftiging een uitvoerig artikel overgenomen uit de Provinciale Groninger Courant van 1 augustus 1933. De fabricatie van consumptie-ijs wordt eind dertiger jaren stopgezet.
Melk en IJsproducten Fabriek 'Hunsingo'.
Melk
De benodigde melk voor de fabricage van de producten wordt opgehaald bij boeren uit de omgeving en de melkproducten worden verkocht in winkels of door een melkventer aan de deur. Bekend zijn Bij sommige mensen zijn wellicht nu nog de namen van de melkventers bekend zoals Marten Brander, Kees Wiersema en Marten Maring. Misschien is het paard van Marten Brander nog het meest bekend want die weet precies waar de klanten wonen en blijft dan bij de voordeur staan!
De twee oudste zonen uit het gezin Heerema – Hop (namelijk Hendrik en Fokko) gaan op jonge leeftijd in het bedrijf van vader Heerema werken. Fokko Heerema (Thunderbay, Canada) kan zich nog goed herinneren dat op bepaalde tijden de stoomketel moet worden schoongemaakt, wat altijd een groot karwei is, en waarbij de locomobiel van grootvader Hindrik Heerema (toen dorsmachinehouder) aan te pas moet komen.
Ondanks de moeilijke crisisjaren vanaf 1930 draait de fabriek tot 1940 goed. Ook in moeilijke economische tijden kunnen de mensen het niet zonder eten of drinken doen.
In 1940 breekt de tweede wereldoorlog uit en na een paar jaar ontstaan er moeilijkheden voor de kleinere bedrijven, zo ook voor de melkfabriek ‘Hunsingo’ (onder druk van de overheersers kunnen kleine bedrijven niet meer bestaan). Het bedrijf wordt stilgelegd en de machines worden weggehaald en naar Sneek afgevoerd, waar ze in reserve worden gehouden voor grote melkfabrieken, ter vervanging of voor reparaties.
In de periode dat er veel conserven worden verwerkt, wordt er schijnbaar veel zuurkook gemaakt, getuige het groot aantal vaten dat op het terrein bij de fabriek ligt.
Roelof Reker en Marten de Blécourt
De fabriek verschaft werk aan verscheidene Winsumers, waarbij de namen van Roelof Reker en Marten de Blécourt weer in herinnering komen. Ook jongens die de acht klassen van de lagere school hebben doorlopen, vinden werk op de fabriek (zoals Jaap Mulder Bzn en Johannes Hofman).
Emigratie
Na de oorlog (1945) probeert Heerke Heerema weer een eigen bedrijf te beginnen, maar na diverse vergeefse pogingen wordt besloten om te emigreren naar Canada. In 1952 emigreert het gezin Heerema – Hop, met uitzondering van twee dochters en een zoon, naar Canada, inclusief de gezinnen van Hendrik en Fokko Heerema.
De overige familieleden emigreren in 1953 en 1955. Het echtpaar Heerema-Hop koopt in Canada een boerderij met een kleine melkfabriek in Port Arthur (Thunderbay). In 1962 sterft Heerke Heerema en zijn vrouw in 1970. Het melkbedrijf in Canada wordt als slachtoffer van bedrijfsvergroting jaren geleden verkocht en bestaat nu niet meer. De pionier Heerke Heerema heeft dat niet meer meegemaakt.
Gerke Kersaan
Vlak voor het vertrek van de familie Heerema uit Winsum in 1952 wordt het fabriekspand Hunsingo publiek verkocht en wordt boeldag gehouden van de inventaris. Het fabrieksgebouw wordt gekocht door Gerke Kersaan, bedrijfsleider van de steenfabriek Lombok. De bedrijfswoning wordt in tweeën gesplitst. In 1956 wordt het pand verkocht aan J. Schooneveld uit Groningen, enige firmant van de Fa. P. Luigies. Schooneveld vraagt in 1956 aan de gemeente Winsum vergunning om het pand in te richten als ………… conservenfabriek, de geschiedenis herhaalt zich dus.
Stalad B.V.
In de daaropvolgende jaren wordt het fabrieksgebouw door nieuwbouw van loodsen zowel aan de noord-, oost- als zuidzijde ingebouwd, zodat alleen de oorspronkelijke westgevel gespaard blijft. De kap is dan al verdwenen. Maar ook aan die bestemming van het gebouw komt weer een eind. In 1971 wordt A. Westerhoek, kantoor- en schoolmeubelfabriek Stalad B.V., eigenaar. Dit duurt tot 1987, waarna zich een garagebedrijf in het pand vestigt. In 2006 nog garagebedrijf Goris.
Klaassina Heerema
Misschien vraagt de lezer van dit artikel zich af: vanwaar de belangstelling voor dit fabrieksgebouw? Het antwoord is: mijn broer Heero Huitsing (Thunderbay, Canada) is sinds 1953 getrouwd met Klaassina Heerema, dochter van de echtelieden Heerema-Hop. Hij heeft samen met andere leden van de familie Heerema foto’s en gegevens aan mij verstrekt. Samen hebben mijn broer en ik in februari 2006 op het gemeentehuis te Winsum het dossier 'Fabriek Hunsingo' bekeken. Dit is dus een co – productie!
Boeskool recept
Ingrediënten:
- 500 gram witte kool
- 1 ui
- 10 gram boter
- 50 gram ontbijtspek in dunne plakjes
- nootmuskaat
- gemalen komijn
- zout
Bereiding: Kook de fijngesneden kool in 10 minuten in weinig water beetgaar. Fruit de kleingesneden ui glazig in de boter en bak dan de reepjes spek mee tot het mengsel lichtbruin is. Voeg uitgelekte kool, nootmuskaat, komijn en zout toe. Sluit de pan en smoor het mengsel nog 5 minuten. Voor stamppot, boeskool aardappelen en fijngesneden witte kool samen in een pan koken. Vervolgens (indien wat droog met een klontje boter) stampen, en op smaak brengen met nootmuskaat en zout. Lekker met rookworst.
Bron tekst en foto's: Informatiebulletin Historische Vereniging Winsum-Obergum, november 2006 nr. 2. Tekst artikel: Hans Huitsing. Met dank voor de overname.
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
