Het Regthuis van Onderdendam
Het regthuis en de rechtspraak in Onderdendam na 1800
Rond 1800 is Onderdendam een klein dorp met grote logementen en het Zylvesterhuis. Het dorp ligt niet op een wierde zoals de meeste omliggende dorpen en het heeft geen kerk. Kerkelijk valt het onder de Kerspels Menkeweer en Onderwierum. Onderdendam is ontstaan langs de vele waterwegen die in het dorp samenkomen en het heeft een vrije doorvaart naar de zee gehad.
Onderdendam aangewezen als hoofdplaats van Hunsingo en Fivelingo.
Als de Fransen in 1795 in Nederland aan de macht komen en bestuurlijke en rechterlijke organisatie opzetten gaan ze hierbij uit van hun beginselen, Vrijheid,Gelijkheid en Broederschap. Volgens het beginsel "Gelijkheid" moet de bestuurlijke en rechterlijke macht centraal in het gebied zijn gevestigd en goed bereikbaar zijn voor iedereen. Omdat Onderdendam centraal ligt in het gebied van Hunsingo en Fivelingo wordt het aangewezen als de hoofdplaats van dit gebied.
Onderdendam aangewezen als Burgerlyke Rechtbank (23 september 1800)
In de BESLUITEN DER EERSTE KAMER VAN HET VERTEGENDWOORDIGEND LICHAAM DER BATAAFSCHEN VOLKS september 1800, wordt vermeld hoe de rechtsgebieden zijn ingedeeld.
De gebieden zijn met uitzondering van Texel, aan de hand van natuurlijke stromen ingedeeld, te weten:
HET DEPARTEMENT VAN DE EEMS.
HET DEPARTEMENT VAN DEN OUDEN YSSEL.
HET DEPARTEMENT VAN DEN RHYN.
HET DEPARTEMENT VAN DEN AMSTEL.
HET DEPARTEMENT VAN TEXEL.
DEPARTEMENT VAN DE DELF.
HET DEPARTEMENT VAN DE DOMMEL.
HET DEPARTEMENT VAN SCHELDE EN MAAS
GELYKHEID, VRYHEID, BROEDERSCHAP.
Dinsdag den 23 September I800. HET ZESDE JAAR DER BATAAFSCHE VRYHEID
'De Eerste Kamer van het Vertegenwoordigend Lichaam des Bataafschen Volks, gehoord hebbende de nadere voordrage haarer personeele Commissie ter organisatie van de Rechterlyke Macht, heeft gearresteerd de verdeeling der Departementen in Burgerlyke Rechtbanken, met de bepaalingen van derzelver Rechtsgebied en de plaatsing derzelve, volgende hier na geïnsereerd:
HET DEPARTEMENT VAN DE EEMS.
Burgerlyke Rechtbank van DOKKUM. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van LEEUWARDEN. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van HARLINGEN. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van BOLSWERD. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van DRAGTEN. Rechtsgebied over, enz.
Burgerlyke Rechtbank van GRONINGEN. Rechtsgebied over de geheele vyfde Ring; en wel de Gemeentens van Peize, Haren, Groningen, Zuidwolde en 't Hogezand, mitsgaders de Gemeentens van de Leek, Oldehove en Aduart, uit de vierde Ring en de Gemeente van Sapmeer uit de zevende Ring.
Burgerlyke Rechtbank van ONDERDENDAM. Rechtsgebied over de Gemeentens van Zeeryp, ten Boer, Godlinse, Appingadam, Leens, Eenrum , Winsum, Middelstum en Uithuizen, alle uit de zesde Ring,
Burgerlyke Rechtbank van WINSCHOTEN. Rechtsgebied over de geheele zevende Ring, en wel de Gemeentens van Zuidbroek, Veendam, Wildervank, Oude Pekel-A, Finterwold, Scheemda, Winschoten, Bellingwolde en Vlagtwedde; mitsgaders de Gemeentens van Siddeburen en Midwolderhamrik, uit de zesde Ring'.
Mr. Johan Wichers tot drost en Mr. H.W. Hoving benoemd tot de secretaris van de jurisdictie
Kort nadat de nodige functionarissen zijn benoemd, hebben de drost en de secretaris van de jurisdictie, Mr. Johan Wichers en Mr. H.W. Hoving, hun nieuwe standplaats doorkruist op zoek naar een geschikte plaats voor het houden van de rechtdagen. Het enige gebouw, dat een goede indruk maakt, is het Zijlvesterhuis, maar als het zijlvesterbestuur niet tot een besluit kan komen, besluiten drost en secretaris voorlopig genoegen te nemen met het gebruik van ruimten in de herberg bij de aanlegplaats van de trekschuiten (nu 'Vaartzicht').
De tweede keus blijkt weldra niet een gelukkige greep te zijn; het gericht is op een 'genante' wijze gehuisvest. Naast de jachtweide, die als wachtlokaal dienst doet, is er slechts één kamer voor de fiscaal van de jurisdictie en de advocaten samen en een veel te kleine en lage rechtkamer. Het is binnen de kortste keren duidelijk dat het medegebruik van een herberg met zo weinig faciliteiten niet kan voortduren.
Op 19 januari 1804 wordt in de vergadering van het Departementaal Bestuur een verzoekschrift van Meint Lammerts Mulder en zijn vrouw Etta Stephania Numan behandeld, waarin zij aanbieden het huis ten noordwesten van de Zijlvesterbrug op hun eigen kosten geschikt te maken voor een rechthuis.
Als een laatste poging mislukt om het Zijlvesterhuis als Rechtbank te gebruiken wordt besloten om in te gaan op het voorstel van Meint Lammerts Mulder en zijn vrouw[1].
Herbergier Meint Lammerts Mulder en zijn vrouw, die het huis aan de Warffumerweg met de bijbehorende herberg (Middelstumerweg 1) hebben overgenomen van wedman Egbert Jans Tillema, stellen daarop hun woning aan de Warffumerweg 2 ter beschikking.
Het Contract met Mulder getekend op 25 september 1804
'De Raden in het Departementaal Gerichtshof van Stad en Landen van Groningen, in naam en van wegen het Bataafsche Volk, betuigen met dezen open en Verzegelden Brieve, dat persoonlijk voor Ons zijn gecompareerd D.G. Rengers van Farmsum, S.W. Tjassens en H.N. Laclé als Gecommitteerden van het Departementaal Bestuur van Stad en Landen van Groningen tot het twede Departement welke tot de solemnisatie (officieel bekrachtigen) dezes door welgemeld Bestuur Speciaal waren gecommitteerd en geauctoriseerd bij deszelfs Besluit van Den 10 May 1804 No 7 waar van authentiek Extract bij Ons is gezien en gelezen ter eener, benevens Meint Lammerts Mulder Castelein in de Herberg ten Noordoosten van de Klap in het Menkeweerster gedeelte van Onderdendam en als hiertoe mede gevolmagtigd van zijne Ehevrouw Etta Stephania Numan ingevolge procuratie van heden, bijdezen geexhibeerd (voorgelegd), gezien en gelezen tevens possiderende (bezittende) de behuising en grond tegenover gemelde Herberg en ten Noordwesten van gezeide Klap, staande en gelegen, ter andere zijde, dewelke bekenden en verklaarden dat tusschen het Departementaal Bestuur van Stad en Landen van Groningen ter eener en opgemelde Ehelieden ter andere zijde is gecontraheerd (gehandeld) en geconvenieerd (overeengekomen) hetgeen in navolgende artikelen is beschreven. Eerstelijk zal de laatst gezegde behuisinge, ten Noordwesten van de Klap te Onderdendam zijn het Rechthuis der Jurisdictie van het Hunsingo Quartier, willende en accorderende het Departementaal Bestuur voorschreven, dat daarin van nu af aan zullen gehouden worden de Rechtdagen, mitsgaders alle andere Gerichtsbesoignes en de gemelde Jurisdictie, voor zoverre daartoe de benodigde vertrekken en appartementen bereids en het zelve voorhanden zijn; als de Rechtzaal; een Fiscaalkamer, waarover de Fiscaal ten allen tijde, zal kunnen disponeren, en waarin dezelve, voor Zig zal laten denunciëren (verschijnen) alle degenen, welke hij Ambtshalven in de Hoofdplaats der zelven Jurisdictie zal willen verstaan; een Advocaten Kamer, in welke de Advocaten voor dat Gericht practiserend, alsmede de Procureurs voor en gedurende de Rechtdagen; 't zij ordinaire (gewone), of ook ingevallen hunne praetentie vereischt wordt extraordinaire (buitengewone), alsmede bij of gedurende het houden van Commissien, en in 't generaal, zo dikwijls zulks nodig is, zullen kunnen vertoeven of ook op buitengewone tijden wanneer de Drost, Secretaris of Fiscaal als dan daarover niet zullen hebben gedisponeerd, hunne besoignes zullen mogen houden; zullende echter ook dit vertrek staan ten dienste van de Gerichts Ambtenaren op alle tijden wanneer dezelve of een van Hun dit mogten nodig vinden buiten dien tijd wanneer de praesentie van een of meer Advocaten in het Rechthuis noodwendig wordt vereischt, gelijk hier in mede speciaal de Keerskopen (publieke veilingen) of executoniale Verkopingen gehouden zullen worden, en laatstelijk een Deurwaarders kamer, in welke behalven de Gerichts Deurwaarders ook nog zodanige bediende der Criminele Justitie plaats zal hebben als ten dienste van de Fiscaal wordt gerequireerd (gedaagd/opgeroepen). Ten Tweden, verbinden zich de twede Contrahenten (zij, die een overeenkomst sluiten) voor hun en alle degenen die hun in de opgemelde Herberg zullen succederen (opvolgen), om dit Rechthuis in deszelfs tegenwoordige staat en situatie, enz. enz.'
'…hebbende ingelaten, in den inhoud dezer genoegen te nemen en dit Contract voor zooveel een ieder hunner aangaat te homologeren (bekrachtigen). Onder Ampts (ambts) Zegul (zegel) Residerende Raads paraphure (initialen) en Secretarii Subscriptie (onder handtekening van de secretaris) hebben gecorroboreerd (bevestigd) in Groningen Den 25 sten September 1800 en Vier.'
Afbeelding handtekening: Ter Ordontie van het Gerichtshof voornoemd J. Offerhaus, Secretaris
(Mr. Johannes Offenhaus was Griffier bij de regtbank van eersten aanleg te Groningen).
Herman Georg Homan Vice-president van Departemantaal Gerechtshof.
Versie: 11 februari 2023. Gebr. Ruud Visser.
Het gebouw aan de Warffumerweg 2 wordt verbouwd tot Regthuis
In 1804 wordt de woning verbouwd tot rechtszaal met achter de balie een publieksruimte. Tegen het bestaande gebouw worden afzonderlijke kamers voor de fiscaal (officier van justitie) en de advocaten, een hoofd- en dwarsgang, alsmede een hok voor de deurwaarder gebouwd.
Afbeelding: plattegrond regthuis Warffumerweg 2. De tekening uit het Request voor de castelein Meint Lammerts Mulder, te Onderdendam. Licentie: Versie 11 februari 2023, Ruurd Visser. Licentie: CC BY-SA 3.0
Dat de Gerichtszaal in de oude woning komt blijkt uit artikel 14 van het Request.
Art. 14
'De Zuidergevel boven de Gerichtszaal, thans van hout zijnde, zal niet, immers niet geheel, met steen, recht opgaande gemetseld, maar, 't zij voor 't geheel, of althans ten dele schuin gemaakt en met pannen belegd worden'.
De herberg aan de overkant (Middelstumerweg 1) fungeert als secretarie en belastingkantoor; het lokaal op de begane grond wordt omgebouwd tot gevangenis.
Afbeelding: De herberg aan de overkant (Middelstumerweg 1) fungeerde als secretarie en belastingkantoor; het lokaal op de begane grond werd omgebouwd tot gevangenis. Foto: Ruurd Visser, versie 5 oktober 2019. Auteur: Hardscharf, Wikipedia. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.
Johan Wichers, Drost der jurisdictie van het Hunsingo kwartier (1803 - 1805)
De aanstelling van het departementale bestuurslid Mr. Johan Wichers tot drost in de jurisdictie van het Hunsingokwartier blijkt achteraf geen gelukkige keus. Inwoners van de jurisdictie klagen erover dat de drost na meer dan een jaar nog niet in de hoofdplaats Onderdendam woonachtig is en daartoe is hij volgens de instructie wel verplicht. In een conferentie hierover met het departementale gerechtshof worden de klachten gegrond bevonden. Dit vormt een beletsel voor de doelstelling van de 'ineensmelting' van de oude rechtstoelen, vindt men. Het departement moet daarom de drost ernstig gelasten aan zijn plicht te voldoen om daarmee verdere maatregelen tegen hem te voorkomen. De kwestie lost zich echter vanzelf op door Wichers verzoek om een 'honorabele demissie'.
Gezondheidsproblemen en huiselijke omstandigheden zullen hem verhinderd hebben het drostambt optimaal te vervullen. Mr. Pieter Rembt Sickinghe volgt hem korte tijd daarna op als drost.
Mr. Piet Rembt Sickinghe, drost der jurisdictie van het Hunsingokwartier.1805-1811
Mr. Piet Rembt Sickinghe trouwt op 07 maart 1780 met Anna Josina Petronella Alberda van Ekenstein. Haar vader brengt het Landgoed Ekenstein (nabij Appingedam) weer tot grote bloei.
In 1810 wordt Nederland ingelijfd bij Frankrijk en wordt Lodewijk Napoleon koning over het Koningrijk Holland.
LODEWIJK NAPOLEON , door de gratie Gods en de Constitutie des Koningrijks, Koning van HOLLAND, Connétable van Frankrijk.
Het wetgevend ligchaam goedgekeurd hebbende de voordragt, door Ons daartoe gedaan :Hebben Wij, besloten en besluiten: Wordt gearresteerd het Wetboek op de Regterlijke Instellingen en Regtspleging in het Koningrijk Holland hierna volgende:
WETBOEK op de REGTERLIJKE INSTELLINGEN EN REGTSPLEGING in het KONINKRIJK HOLLAND
EERSTE BOEK
REGTERLIJKE INSTELLINGEN EN WERKZAAMHEDEN,
EERSTE TITEL.
REGTERLIJKE INSTELLINGEN,
EERSTE HOOFDSTUK. ALGEMEENE BEPALINGEN,
VIJFDE HOOFDSTUK VAN DE VIERSCHAREN.
Art. 36.
De geheele oppervlakte van het rijk zal verdeeld worden in één-en-veertig districten, waarin zullen worden opgerigt de navolgende vierscharen:
33°. De vierschaar van Groningen, residerende in die stad, en bevattende het eerste kwartier van het departement stad en lande van Groningen , zoodanig als dit bij decreet van den 27sten van grasmaand 1808 is bepaald.
34°. De vierschaar van Appingadam, residerende aldaar. en bevattende het tweede kwartier van hetzelve departement als voren.
35°. De vierschaar van Winschoten, residerende aldaar, en bevattende het derde kwartier van hetzelve departement als voren.
Het gebied is gelijk gebleven maar Onderdendam is nu niet meer de hoofdplaats. Deze funktie is overgenomen door de stad Appingedam. Het beginsel van gelijkheid heeft het kennelijk verloren van de stad.
De band die Mr. Piet Rembt Sickinghe en zijn vrouw met Appingedam (Ekenstein) hebben heeft hier waarschijnlijk aan bijgedragen.
Het Regthuis in Onderdendam wordt een Vredegeregt
Omdat Appingedam vanaf 1811 de hoofdplaats is van Hunsingo en Fivelingo wordt de Rechtbank in Appingedam gebouwd. Rechtbank Appingedam Het Regthuis in Onderdendam dient als dependance van deze Rechtbank. Dit wordt een Vredegerecht genoemd.
Indeling van het gebied
Appingedam: Kanton Appingedam en Kanton Loppersum
Onderdendam: Kanton Middelstum en Kanton Winsum
Als de eigenaren van het Regthuis in 1828 het pand willen verkopen plaatsen ze op 24 november 1828 een advertentie in de Provinciale Groninger Courant.
met de onderstaande tekst:
Vrij, UIT DE HAND, om te Verkopen, om op Mei 1829 te aanvaarden wordt aangeboden: de van ouds zeer gerenomeerde HERBERG en BEHUIZINGE, HET VOOR-MALIG REGTHUIS VAN HUNSINGO, thans het locaal van zittingen voor HET PLAATSELIJK BESTUUR, en van het VREDEGEREGT te ONDERDENDAM; voorts een nieuw gebouwde STALLING, voor 80 a 100 Paarden. als mede 3 Bunders 50 Roeden kostelijk oud GROENLAND, alles staande en gelegen te Onderdendam. De Gadingmakende vervoege zich voor of op den 20 DECEMBER 1828, bij de Eigenaren en Bewoners, J . S. NIENOORT, en Vrouw KOOPKE DUURTS, te Onderdendam.
November 1813 Willem I aangesteld als soeverein vorst in de Nederlanden
In 1813 is Napoleon verslagen en wordt hij verbannen door de overwinnaars. In november van dat jaar wordt Willem I aangesteld als nieuw soeverein vorst in de Nederlanden. Dit nadat er op hoog politiek niveau in 1814 tijdens het Congres van Wenen de nieuwe landkaart van Europa is ingetekend. De overwinnaars van Napoleon stelden zich op het standpunt dat er een nieuwe machtige bufferstaat boven Frankrijk moet komen te liggen. België alleen wordt te zwak bevonden. Daarom wordt overeengekomen dat er een nieuwe staat bestaande uit België, Luxemburg en de Noordelijke Nederlanden moedt komen.
Bij elkaar moeten zij het Verenigd Koninkrijk gaan vormen onder leiding van een soeverein vorst, Willem I, de zoon van de in 1795 gevluchte stadhouder Willem V en prinses Wilhelmina van Pruisen. De vorming van het Verenigd Koninkrijk, onder leiding van Willem I heeft tot gevolg dat er in 1815 nieuwe wetgeving moet komen.
Deze wetgeving is beschreven in het stuk:
Wet Betrekkelijk de Zamenstelling der Regterlijke Magt en het Beleid der Justitie, jaargang 1814 of 1815
In het eerste hoofdstuk wordt de "zamenstelling der Geregtshoven, Hooge Vierscharen en Regtbanken" geregeld. Hierin staat de tabel der Civiele Regtbanken vermeld.
Voor de Provincie Groningen zijn dat:
1°. Eene civiele regtbank te Groningen, over de Stad Groningen.
2°. Eene civiele regtbank op het Hogezand, over de Dorpen: Hoogezand, Haren enz.
3°. Eene civiele regtbank te Onderdendam, over de Dorpen: Onderdendam, Zuidwolde enz
4°. Eene civiele regtbank te Appingadam, over de Stad Appingadam, en de Dorpen: Delfzijl enz.
5°. Eene civiele regtbank te Zuidhorn over de Dorpen: Zuidhorn, Ezinge enz.
6°. Eene civiele regtbank te Zuidbroek, over de Dorpen: Winschoten enz.
7°. Eene civiele regtbank te Wedde, over de Dorpen: Oude of Bellingwolder Schans enz.
In 1838 vindt er een hervorming plaats van de Regterlyke magt en het beleid der Justitie
De voorbereiding van deze hervorming begint reeds met de Wet van den 18 April 1827. Door de Belgische revolutie kunnen deze hervormingen niet direct worden toegepast, pas nadat Koning Willem I in 1837 België erkend als zelfstandige staat, kan in 1838 de hervorming van de rechterlijke macht worden doorgevoerd.
Er komen rechtbanken van verschillende niveaus.
In Art. 1. van de Wet van den 18 April 1827 staat: De regterlijke magt wordt, onverminderd het regtsgebied aan den militairen regter toegekend, uitgeoefend door:
1°. De Kanton-Geregten;
2°. De Arrondissements-Regtbanken;
3°. De Provinciale-Geregtshoven, en de kriminele Regtbank te Amsterdam gevestigd;
4°. Den Hoogen Raad.
Door de vorming van Kantongerechten verdwijnen in Nederland de Vredegeregten. In België, die nu zijn eigen wetgeving heeft, blijven de Vredegeregten bestaan.
Kantongerecht Onderdendam 1838 tot 1934
Van 1838 tot 1877 is het Kantongerecht gevestigd in het Regthuis (Warffumerweg 2) en valt het onder het arrondissement Appingedam. Bij de verbouw In 1839 voor de vestiging van het Kantongerecht is de dakconstructie van het Regthuis aanmerkelijk veranderd.
Afbeelding: Het Kantongerecht Warffumerweg 2, zoals verbouwd in 1839. Foto: Ruud Visser, versie 11 februari 2023. Licentie: CC BY-SA 3.0
Het Kantongerecht 1839
De vestiging van het Kantongrecht in het Regthuis veranderd door de WET van den 9den April 1877, tot vaststelling van het regtsgebied en de zetels van de arrondissementsregtbanken en kantongeregten.
Bij deze wet wordt het arrondissement Appingedam opgeheven en toegevoegd aan het arrondissement Groningen. Als compensatie krijgt Appingedam een Kantongerecht. Onderdendam valt voortaan onder het arrondissement Groningen.
Bovengenoemde wet heeft tot gevolg dat de bovenzaal van Middelstumerweg 1, in 1877 wordt opgeknapt voor de vestiging van het Kantongerecht.
Het arrondissement Groningen geeft er de voorkeur aan om alles in één pand te huisvesten. En wel aan de Middelstumerweg 1. Kantongerecht Onderdendam.
De rechtszaal ligtechter boven de gelagzaal van de Herberg. Omdat de verkoop van drank, beneden in de herberg, voor het Kantongerecht als hinderlijk wordt beschouwd stelt de gemeente Bedum in 1883 grond aan de Bedumerweg beschikbaar voor de bouw van een nieuw Kantongerecht.
Kantongerecht in gebruik genomen in 1885
Het Nieuwe Kantogerecht op Bedumerweg 48 wordt op 1 april 1885 officieel in gebruik genomen. De bouwkosten bedragen f 13.400,-.
Afbeelding: Kantongerecht in gebruik genomen in 1885. Auteur: Ruud Visser. Versie: 28 augustus 2020. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International license.
Van 1838 tot 1877 was Onderdendam het tweede kanton van de Rechtbank Appingedam.
Van 1877 tot 1934 was het het vierde kanton van de Rechtbank Groningen.
Nadat het kanton de grote herindeling in 1877 heeft overleefd, komt er in 1934 toch een einde aan zijn bestaan. Het gaat op in het kanton Groningen.
De Rechtbank Appingedam Rechtbank Appingedam is tot 1877 een rechtbank in de Nederlandse stad Appingedam. De rechtbank wordt gesticht in 1811 in de Franse tijd als rechtbank van eerste aanleg. Bij de hervorming van 1838 wordt Appingedam een arrondissementsrechtbank.
In 1877 is Appingedam een van de 11 rechtbanken die worden opgeheven, het arrondissement wordt toegevoegd aan het arrondissement Groningen.
Er blijft nog wel een kantongerecht dat echter uiteindelijk in 1933 ook gesloten wordt.
Organisatie van de rechterlijke macht
Wet van den 17den November 1933, Staatsblad 606, houdende wettelijke bepalingen In verband met de nieuwe vaststelling- van het rechtsgebied en de zetels der rechtbanken en kantongerechten.
Wij WILHELMINA, ENZ. .. . doen te weten:
Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat het wenschelijk is bepalingen te treffen in verband met de nieuwe vaststelling van het rechtsgebied en de zetels der arrondissementsrechtbanken en kantongerechten; Zoo is het, dat Wij, den Raad van State, enz.
Art. 1.
De arrondissementsrechtbanken te Tiel en Winschoten en de kantongerechten te Oss, Heusden, Waalwijk, Veghel, Oirschot, Oosterhout, Tholen, Gulpen, Weert, Elst, Doesburg, Geldermalsen, Zaltbommel, Druten, Vianen, Kampen, Ommen, Goor, Schoonhoven, Ridderkerk, Sliedrecht, Goes, Hulst, Schagen, Medemblik, Purmerend, Haarlemmermeer, Breukelen-Nijenrode, Wijk bij Duurstede, Woerden, Dokkum, Bergum, Harlingen, Bolsward, Lemmer, Zuidhorn, Appingedam, Onderdendam en Hoogeveen zijn ontbonden.
Deze wetten treden in werking op 1 januari 1934, Staatsblad 623, en stellen de rechtsgebieden van de gerechtshoven en de zetels van de arrondissementsrechtbanken en kantongerechten vast.
Zowel het Kantongerecht in Onderdendam als de kantongerechten in Winschoten, Appingedam en Zuidhorn worden bij deze wetgeving opgeheven[2].
Jan Simons Nienoord op het rechthuis
Jan Simons Nienoord wordt geboren te Rasquert op 3 augustus 1802 en is aldaar gedoopt op 22 augustus 1802. Hij is overleden in Kantens op 19 januari 1852 en wordt begraven op het oude kerkhofje te Menkeweer achter een boerderij met dezelfde naam, even boven Onderdendam. Herbergier en mede-eigenaar van de herberg "t Regthuis" te Onderdendam, Jan Simons Nienoord huwt op 21 mei 1825 te Bedum met Koopke Duurts, geboren op 21 april 1792 te Hogemeeden en wordt aldaar gedoopt op 13 mei 1792. Hij overlijdt op 3 december 1859 te Kantens en wordt begraven naast haar man op het voornoemde kerkhofje[3].
Koopke Duurts komt door vererving uit haar eerste huwelijk met Jan Mensens Feringa in bezit van het Rechthuis. Vanaf 1841 zijn Jan Simons Nienoord en Koopke landbouwer en landbouwerse en bewoners van de boerderij de 'Delthe' te Stitswerd. Vernoemd naar het watertje dat er langs stroomt, ook wel de Usquerder-maar genoemd. Zij is een dochter van Duurt Klaasens, gedoopt 13 oktober 1737 te Zuidhorn en overlijdt 4 juli 1802 te Lagemeeden, landbouwer te Hogemeeden, gehuwd op 12 januari 1783 te Zuidhorn met Anje Klaasens. Zij is gedoopt 29 december 1754 te Noordhorn en overlijdt op 24 juli 1824 te Aduard. Op 24 november 1828 laat J.S. Nienoord en Koopke Duurts in de Provinciale Groninger Courant de onderstaande advertentie plaatsen:[4]
'Vrij, UIT DE HAND, om te Verkopen, om op Mei 1829 te aanvaarden wordt aangeboden: de van ouds zeer gerenomeerde HERBERG en BEHUIZINGE, HET VOORMALIG REGTHUIS VAN HUNSINGO, thans het locaal van zittingen voor HET PLAATSELIJK BESTUUR, en van het VREDEGEREGT te ONDERDENDAM; voorts een nieuw gebouwde STALLING, voor 80 a 100 Paarden. als mede 3 Bunders 50 Roeden kostelijk oud GROENLAND, alles staande en gelegen te Onderdendam. De Gadingmakende vervoege zich voor of op den 20 DECEMBER 1828, bij de Eigenaren en Bewoners, J . S. NIENOORT, en Vrouw KOOPKE DUURTS, te Onderdendam'.[5]
De drie onderstaande foto's van het voormalige regthuis zijn gemaakt door © Jur Kuipers in juli 2023.
Noten en bronnen:
1 Hempenius, A.L. Onderdendam. Middelpunt van Hunsingo. Waterschap Hunsingo, Onderdendam, 1992, 36 p. ing. 16x24 cm.
2 Al het bovenstaand is verzameld uit EverybodyWiki geraadpleegd 10 juli 2023, auteur: Ruurd Visser, Licentie: License CC BY-SA 3.0 en vervolgend bewerkt voor NZD (opmaak en spelling).
3 Nienoord.org/rechthuis, geraadpleegd 11 juni 2023.
4 Nienoord.org/rechthuis, geraadpleegd 11 juni 2023.
5 Provinciale Groninger Courant, 24 november 1828, geraadpleegd 11 juni 2023.
