Mijn jeugdherinneringen aan Appingedam, 1955-1975, tot mijn 27e jaar. Na deze 20 jaar is er heel veel veranderd in Appingedam en omgeving.

De sfeer in die tijd is gemoedelijk en lang niet zo gehaast als nu. Er heerst veel meer armoede onder de bevolking, maar de industrie en het onderwijs zijn veel uitgebreider. Hierdoor hebben veel inwoners werk in hun eigen woonplaats. De Brons motoren fabriek aan de Farmsumerweg produceert scheepsmotoren die je heden ten dage nog steeds tegen komt in veel coasters en binnenschepen. De woonhuizen aan de Farmsumerweg worden in die tijd veelal bewoond door de werknemers van Brons, die een bepaalde status hebben onder de bevolking.

De Bronsfabriek aan het Damsterdiep, in bedrijf tussen 1907 en 2004. Foto: Hardscarf januari 2011. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported license.

De fabriek wordt gesticht door een inwoner uit het dorp Wagenborgen, namelijk de heer Ir. Jan Brons die, samen met zijn zuster Ir. Aagje Brons, jarenlang de directie voert over het bedrijf. Jan Brons vervult meerdere functies in de Fivelstad, zo is hij gemeenteraadslid en bestuursvoorzitter van de plaatselijke technische school geweest.

Aan de Woldweg staat vanaf 1908 een stroverwerkende coöperatieve kartonfabriek met een vrij groot werknemersbestand.

Wat ik mij kan herinneren, is dat dit bedrijf toentertijd een gigantische vervuiling in het Damsterdiep veroorzaakt. Grote witte schuimkoppen zorgen bij tijd en wijle voor een enorme vissterfte en een ondraaglijke stank, die in die tijd als de normaalste zaak van de wereld beschouwd wordt. Later is een persleiding aangelegd van Appingedam naar de Eems en komt hier een einde aan.

Beide bedrijven zijn alleen al goed voor zo'n 600 werknemers, daarnaast zijn er 2 carrosserie bedrijven van Smit en Medema aan de Molenstraat en de Dijkhuizenweg. Hier zijn onder andere de DAM bussen gemaakt.

DAM-bus 154, een DAF met carrosserie Smit Appingedam uit 1965, thans eigendom van het Nationaal Bus Museum. Foto: Spoorjan, 19 juli 2005. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported, 2.5 Generic, 2.0 Generic and 1.0 Generic license.

Vanaf de aanlegkade bij de Woldweg vaart beurtschipper Daniels 2 maal in de week met zijn vol geladen beurtschip met goederen naar de stad Groningen.

Verder is er in de Wijkstraat een groot bedrijf met de naam Ter Borg & Mensinga, waar diverse soorten landbouwwerktuigen worden gemaakt, o.a. dorsmachines. De heer Ter Borg is hier jaren de directeur.

Advertentie voor Borga Dorschmachine, 1934. Bron: Advertentie. "Nieuwsblad van het Noorden". Groningen, 26-09-1934, p. 15. Licentie: Puiblic Domain.

Aan de Woldweg staat verder een textiel fabriekje met volgens mij de naam Asterix, waar veel dames hun werk vinden. Aan de Woldweg bevindt zich ook de zuivelfabriek van Klaas Homan, die de melk inzamelt van de veeboeren in de omgeving. (In een later stadium zal ik nog eens een uitgebreid artikel over dit bedrijf publiceren, geschreven door mijn overleden vriend Gerlof Homan, die in de 60er jaren naar de VS emigreert en daar hoogleraar in de geschiedenis wordt aan de Illinois universiteit). Tegenover de zuivelfabriek is de cementindustrie van Van der Bos gevestigd.

Verder heeft de heer Perdok er een hotel-cafébedrijf genaamd de Koppel. In de aanpalende schuur wordt jaarlijks de schaapswol ingeleverd en gewogen en er bevindt zich een hengstenstal, die veel belangstelling trekt van de jeugd.

In de grote strohal van de Eendracht wordt enkele jaren achtereen het grote springconcours gehouden welke internationale deelname trekt.

Strokartonfabriek De Eendracht (aan de Woldweg) weerspiegeld in het water van de Groeve. Foto: Huizinga, 1964. Bron: Collectie voormalige gemeente Appingedam; collectie Huizinga; RHC GA, Beeldbank Groningen.

Aan de Wijkstraat staat de busonderneming van de Damster Autobus Maatschappij die het personen vervoer verzorgt in de wijde omgeving van de provincie.

Overal ziet men in die tijd de mooie, vel oranje gekleurde bussen rijden, een lust voor het oog. Naar ik mij herinner zijn de heer Eelsema en later de heer Leugs hier de directeuren.

Er heerst een gemoedelijke sfeer in de bussen die mede veroorzaakt wordt doordat de chauffeur op verzoek zo maar stopt op de plek waar de passagier moet zijn, ook al is daar geen halte. Ook heeft dit bedrijf nog een trailerfabriek en repareert men er militaire vrachtauto's.

Afb. links: Veemarkt aan de Wijkstraat in Appingedam, 1902. Foto uit boek. Gepubl. J. Zwinderman: Appingedam in oude ansichten, 1969. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

In de Wijkstraat vindt ieder jaar een grote veemarkt plaats, dan staat de straat van voor tot achter vol met vee en kraampjes met handelswaar. Je hoort dan vaak het handje geklap om de veeprijzen af te sluiten. Het is er zo druk dat er bij tijd en wijle geen doorkomen aan is, maar het brengt wel een gezellige drukte met zich mee.

Voor de verhuur van woningen kan men terecht bij de woningstichting Patrimonium, waar in mijn tijd de heer H. Bulthuis directeur is.

De heer Bulthuis heeft een florerende textielzaak in de Dijkstraat en is daarnaast ook nog Wethouder en locoburgemeester.

Oosterheerd bestiert een drukkerij aan de Wijkstraat en in het Schietachterommeke oefent de vuursmid Olthof met zijn zoon Piet het smidsvak uit, welke veelal bestaat uit het beslaan van paarden waar ook altijd veel jeugdige belangstelling voor is.

Afb. links: Groothandel Griever (bij de auto) aan de Solwerderstraat. Foto: Huizinga, 1965. Collectie voormalige gemeente Appingedam; collectie Huizinga. Bron: RCA GA., Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

In de Solwerderstraat is het grossiers bedrijf van Griever gevestigd en van de daar buiten staande, lege chloorflessen halen we de waardebonnen af om in te leveren voor de voetbalplaatjes van het verzamelalbum Goal.

In de Solwerderstraat staat ook de Rooms Katholieke kerk met de altijd op blote voeten lopende pastoor Smeels, die in de naastgelegen pastorie woont.

Aan de Solwerderweg staat in die tijd de machinefabriek van Eisma & Lenting 1925-1957).

Je kunt begrijpen dat het een hele bedrijvigheid is in het stadje.

Er zijn verder vele horeca bedrijven, waaronder ook een tweetal dancings, de Pomerans, gekoppeld aan het Wapen van Leiden en de Nieuwe Doelen, beiden in de Wijkstraat. Hier kan men wekelijks een dansje maken, waar dan ook door de meeste jongeren en militairen veelvuldig gebruik van wordt gemaakt.

Vooral in Pomerans spelen meestal gerenommeerde dansorkesten, zoals de Scarlet Pimpernels, het Noorder Ballroom Orkest en de Rhytme Instructors.

Deze orkesten bestaan veelal uit beroepsmusici uit de Johan Willem Friso kazerne in Assen.

Om 24.00 uur is het einde van de dansavond, maar dan spoedt ondergetekende zich met vrienden naar het vooreind van het Wapen van Leiden om aldaar nog enige versnaperingen te nuttigen. Normaal is het hier om 01.00 uur sluitingstijd, maar als je het treft en de burgemeester ook van de partij is, roept deze bij het naderende tijdstip met luide stem:’Ik geef onbeperkte permissie’. Zijn zoon Gerard is gehuwd met de dochter van de uitbater, de heer Hovinga. We hebben het geluk dat we in Appingedam een burgemeester hebben die zelf ook graag een klokje lust. Na afloop vullen we onze hongerige magen bij de automaat van bakker Harm Smit aan de overkant.

In de straten is het zowel op woensdagavond als op zaterdagavond een drukte van belang.

Uitsnede ansichtkaart Wijkstraat Appingedam, 1900-1905. Uitgever W. v.d. Ploeg. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

Velen wandelen in de weekeinden rondjes door de Dijk- en Wijkstraat, waarbij café Doornbos op de hoek van de Dijkstraat/Kniestraat als stopplaats dient. Hier wordt nog door gedebatteerd totdat om 23.00 uur het Luxor theater uitgaat. Als men de volgende morgen deze plek passeert, ligt er een grote hoeveelheid pindadoppen.

De drukte heeft alles te maken met het feit dat Appingedam in die tijd nog garnizoensstad is. Er zijn twee legeronderdelen gehuisvest. Aan de Westersingel liggen de barakken van de 928e Lichte Lua en in de Pier Bierema kazerne (zie foto hieronder) aan de Stationsweg is de LSK, later de Kon. Luchtmacht gelegerd.

De Luchtmacht heeft op Oling een radarstation, genaamd Navigatiestation G. Dit is een verzameling van voertuigen voorzien van radarapparatuur welke uit het voormalige Ned. Indië afkomstig zijn. Deze locatie is gevestigd midden in de landerijen tegen het Eemskanaal aan. Later wordt een veel modernere locatie gebouwd in de buurt van Marsum met forse bunkers en hele dikke muren, waar men bij eventuele overstromingen weken lang onder water kan vertoeven. Op beide locaties heeft ondergetekende dienst gedaan.

Milva Kazerne (Willem Lodewijk van Nassaukazerne) aan de Westersingel in Appingedam. Foto: ca. 1960, voormalige gemeente Appingedam. Bron: RCA GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

Deze legeronderdelen organiseren om de zoveel tijd zogenaamde Welzijnsavonden die ook voor de burgerbevolking toegankelijk zijn, die hier gretig gebruik van maakt. Deze avonden worden gehouden in de zaal van het Wapen van Leiden. Voor weinig entreegeld treden hier landelijk bekende artiesten op.

leder jaar worden de Pieter Bierema wedstrijden gehouden, waar zowel de militaire onderdelen als het Damster bedrijfsleven aan mee doen. Diverse sporten kunnen worden uitgeoefend, zo zijn er naast schaak en damwedstrijden ook veldsporten zoals voetbal.

De Pieter Bierema Kazerne in Appingedam aan de Stationsweg in 1950. Uitgever ansichtkaart: G.W. Ploeger & Zonen. Bron: RHCGA, Groninger Archieven, Beeldbank. Groningen.

Hiermee zijn punten te winnen voor een eindbokaal. Namens de Eendracht wordt ondergetekende ingeschreven voor de schaakwedstijden, hoewel ik helemaal geen schaaksport beheers. Ik krijg een paar spoedcursussen bij iemand die op de Damster schaakclub zit. De eerste officiële wedstrijd win ik zonder te spelen omdat mijn tegenstander zich ziek meldt. Daarna neem ik achter het bord plaats tegen iemand die ook geen kaas heeft gegeten van de schaaksport en die al bij zijn eerste zet zijn koning neerlegt voordat ik hetzelfde wil doen, weer een niet ingecalculeerde winstpartij.

In de derde partij ben ik echter het slachtoffer, maar al doende heb ik toch een paar puntjes voor de Eendracht bijeen kunnen sprokkelen. Ook de voetbalclubs Appingedam en de Pelikanen profiteren van de militairen en veel goede voetballers spelen dan ook in beide verenigingen.

Later, wanneer de koude oorlog op zijn einde loopt, worden de militaire installaties ontmanteld en is Appingedam garnizoensstad af.

Naast het verlies van de industrie is dit weer een grote aderlating.

Dit alles overziende, kan men wel begrijpen dat het uitgaansleven, dat tot dan floreert, deels ineen stort, de gezelligheid op straat verdwijnt en de werkgelegenheid is fors daalt.

Als schrale troost wordt er jaarlijks nog steeds een pro deo concert in de Eelwerder sporthal gegeven door de Johan Willem Friso Kapel.

Foto links: Fietspad Dijkhuizenweg in de richting Appingedam. Links het terrein van de ijsbaan (iesvlakte). Foto: Huizinga, 1973. Collectie voormalige gemeente Appingedam; collectie Huizinga. Bron: RCA GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

Aan de Dijkhuizenweg in Appingedam heeft een mooie ijsbaan gelegen. Als men er zijn rondjes trekt, kan men gelijkertijd genieten van de rottende stank van de naast de ijsbaan gelegen vlasfabriek van de heer Jan Blaauw. In deze omgeving wordt in die tijd veel aan vlasteelt gedaan. Op de ijsbaan worden vaak kortebaanwedstrijden gehouden, waaronder de Nederlandse kampioenschappen. Verder is er jaarlijks een grote kermis op de Wilhelminaweg tussen het station en de Solwerderstraat-Oost. Ook hier is het altijd een drukte van belang en wordt de horeca goed bezocht.

Ook herinner ik mij dat op de helling in het dorpje Opwierde jaarlijks een zeepkistenrace wordt gehouden. Het dorpje ligt dan nog los van Appingedam en is te bereiken via de Farmsumerweg - Opwierderweg en binnendoor via een smal pad vanuit de Klaas Bosstraat. Opwierde is in die tijd een klein gezellig dorpje waar een lagere school is met hoofdmeester Murris, een kerkhof en een kerk met een pastorie (dominee Schooneboom).

In de oorlogstijd wordt de brug over het Eemskanaal opgeblazen en na de oorlog wordt er een pontonbrug over het kanaal gelegd die later weer is vervangen door een moderne ophaalbrug.

Ongetwijfeld is er nog veel meer te vertellen over deze Damster jaren. Dit lezende, kan men stellen dat de cultuur een grote omslag heeft gemaakt. De tegenwoordige, digitaliserende jeugd zal hier niet veel weet van hebben en dit dan ook niet missen, maar vele ouderen zullen nog met weemoed terug denken aan hun jeugdtijd.

De heersende aardbeving problematiek gaat er voor zorgen dat hele delen van Appingedam een ander aanzicht krijgen. De tijd zal het leren hoe de toekomst eruit gaat zien. In 2021 is Appingedam geen zelfstandige gemeente meer en is het samengevoegd met Delfzijl en Loppersum. Ook zal een naamswijziging worden doorgevoerd en heet de gemeente voortaan ‘Eemsmond’.

Vergane glorie.

Tekst: (ingezonden) Ben van der Laan, Appingedam, december 2019.

Meer lezen: Hier in het fotoalbum zie je meer foto's van de radarinstallaties en bunkers bij Appingedam.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe. Hoogeveen, 12 augustus 2024. Tekst: Ben van der Laan, Appingedam. Redigering: René van Rijn, Winschoten. Samenstelling: © Harm Hillinga. ↑ Top