Huize Vredenhoven te Eexta Dat er in Eexta een uit historisch oogpunt belangrijke behuizing met de naam ‘Vredenhoven’ heeft gestaan, is enkel nog te merken aan de namen Vredenhoventerrein, Vredenhovenstraat en ‘Nieuw Vredenhoven’, het verzorgingstehuis aan de Kerklaan. In 1954 is het statige huis Vredenhoven afgebroken, nadat het drie eeuwen lang sfeerbepalend en van aanzien is geweest voor de omgeving. Vredenhoven wordt ook wel een borg genoemd, maar dat is onjuist. Er heeft nooit een jonker gewoond. Vredenhoven is ook geen veenborg, want verveners heeft het huis niet gekend. Het heeft meer het aanzien van een herenhuis met allure gehad. Het woonhuis heeft in een parkachtige omgeving gelegen. Er zijn grachten gegraven en lanen, singels en visvijvers aangelegd. Vissen kunnen de bewoners vanaf een open houten gebouwtje, dat op palen in het Winschoterdiep staat. Vanaf de Hogeweg geeft een statig hek met een laan toegang tot de buitenplaats. Maar na de Tweede Wereldoorlog is de behuizing in zo vervallen staat, dat het pand uiteindelijk in 1954 is gesloopt. Langs het vroegere Melkpad of Zandweg, ook bekend als het Eexterhamrik hebben puinresten ons laten zien dat hier een of meer steenhuizen hebben gestaan. Nog in 1637 is er sprake geweest van een steenhuis aan de Buiten Eexterweg. Of te plekke van Vredenhoven ooit een steenhuis heeft gestaan is onbekend.
De glorie is hier al een beetje verdwenen, hoewel de stenen met daarboven de ornamenten er nog tamelijk goed uitzien. Het toegangshek toont een lange oprijlijn naar Huize Vredenhoven. Het hek en de oprijlaan hebben aan de Oude Rijksweg gelegen. Nog in 1973 heeft M.A. Douma deze foto kunnen maken, thans in het bezit bij de Groninger Archieven. Op de linkerzuil staat VREDEN en op de rechter HOVEN.
Vredenhoven, stamt uit de 17e eeuw maar heeft als voorname behuizing omstreeks 1900 al een groot deel van zijn oorspronkelijke luister verloren. Als het huis in 1910 te koop staat, wordt het gekocht door Jan Klungel, geboren te Midwolda[1], een zoon van Jan Klungel en Aaffein Meijer en Doetje Endema, dochter van Gerardus Endema en Geertje Westerman, hun huwelijk heeft plaats gevonden op 8 juli 1897 te Scheemda[2], Jan is dan 28 jaar en afkomstig uit Midwolda en Doetje 25 jaar en geboren te Eexta. Het zijn eenvoudige mensen afkomstig uit arbeiderskringen, die in een bescheiden huisje elders aan de Hogeweg wonen. Ze kopen het statige huis voor f6.000.- en bewonen slechts een deel van het gebouw, want alleen al het warm stoken van de vele kamers zou hun draagkracht ver te boven gaan. Jan Klungel werkt bij de boer en Doetje handelt in appels uit de grote appelhof. In de schuur wordt kleinvee gehouden. Door zuinigheid en als gevolg van enkele erfenissen krijgen ze echter meer financiële armslag, met als gevolg dat in 1936 er een nieuw woonhuis wordt gebouwd elders op het terrein. Doetje overlijdt op 68-jarige leeftijd op 25 december 1940[3] en haar man elf jaar later op 19 december 1951, Jan in 82 jaar geworden[4].
Oorsprong Vredenhoven dateert uit 1640, maar wie de bouwers en eerste bewoners zijn geweest is niet precies bekend. Verondersteld wordt dat de invloedrijke Eexter familie Hommes bij de bouw betrokken is geweest, want in 1670 is Vredenhoven in bezit van Fosetta Hommes, geboren in Eexta en gehuwd met de predikant Daniël Mees uit Appingedam. Ze wonen er overigens niet zelf maar verhuren het huis. Uit een verkoopacte van 1670 blijkt dat die huurders, dr. Frederikus Sibinga (1638-1711), Alletta Gronders, eigenaar worden van het statige huis. De Sibinga's komen oorspronkelijk van Midwolda en hebben behalve daar, veel landerijen in Beerta ,en op de Beertster hoogten. Frederikus is advocaat en kerkvoogd in Eexta en later ook zijlvest van hetzelfde dorp. Zijn vrouw Atletta Gronders is een dochter, van de predikant Hayo Gronders, dominee in Siddeburen. De Sibinga's bewonen Vredenhoven tot 1694, als ze in Scheemda gaan wonen. Zijn zerk moet volgens GDW[5] nog in Eexta aanwezig zijn.
Grafschrift Frederick Sibinga DR. FREDERICK SIBINGA, IN DER TYDT KERCKVOOGT VAN DE EEXTA, GESTORVEN DEN ... APRIL 1711, OUDT 73 JAREN. VROUW ALETTA GRONDERS ANDERS SIBINGA, SYN HUISVROUW, GESTORVEN DEN 16 AUGUSTUS 1721, OUDT 75 JAEREN. Wapens: Rechts: Op een terras een wildeman, dragend op de rechterschouder een knots en in de opgeheven linkerhand een schildje, beladen met drie leliën. Links: Doorsneden: A. drie sterren; B. een met twee pijlen van boven naar beneden schuinkruislings doorstoken hart en buitendien van boven naar beneden doorstoken met een zwaard [Gronders]. N.B. Misschien c. 1938 rechts of links van de kerkdeur begraven. Zie: GSL, blz. 78. Frederik Sibinga overlijdt tussen 20 maart en 30 mei 1712. Zie: RAG, Rechterlijke archieven, inv. nr. V bb 4. Ook in handschrift Sibinga sterfjaar 1711. Zie: Genealogische verzameling, inv. nr. 257, blz. 24. De opdrachtgever van de in 1721 vervaardigde tekst vergiste zich in het sterfjaar 1711. Bron: GDW, blz. 245, nr. [1126].
Uitsnede van een ansichtkaart van Vredenhoven gemaakt tussen 1900 en 1905 met als opschrift (Groet uit Eexta). Bron/licentie: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen..
Vredenhoven wordt vervolgens betrokken door de advocaat Hermannus ten Camp, ‘secretaris, ontfanger en fiscaal’ van het Termunter Zijlvest, de voorloper van het waterschap Oldambt. In de tweede helft van de 18e eeuw wordt Vredenhoven bewoond door twee generaties Sijpkens, het eerst door Tammo Sijpkens Sparringa (1709-1791) en Margaretha Fossea Piccardt (1710-1768). Tammo is een telg uit een voornaam boerengeslacht, dat al eeuwen in Eexta woont. Margaretha is de dochter van de predikant van Warffum, Johan Johans Piccardt (1671-1737) en Greetien Reins (Margaretha Weemhof (1672-1710), later van Garrelsweer. Margaretha's oom is gehuwd met een Rengers en daardoor heer en bewoner van de Fraeylemaborg in Slochteren. Margaretha overlijdt in 1769 op Vredenhoven, en Tammo in 1791. Beide zijn in de Eexter kruiskerk begraven. Hun grafzerken zijn echter niet meer in Eexta aanwezig.
Siertsema Tot aan de publieke verkoop op 12 maart 1800 is Vredenhoven in bezit van Tammo's zoon Johannes die in 1737 is geboren. Na kort te zijn bewoond door de familie Comets-de Groot, wordt Vredenhoven in 1808 betrokken door de familie Siertsema. Dat zijn rijke bewoners en in die periode krijgt het buitenhuis de nodige luister. Volgens de verhalen, die de ronde doen, wordt in die tijd drie maal daags een luidklok geluid. Ook zou de heer van Vredenhoven als ruiter gouden sporen hebben gedragen. De familie gaat uitrijden in een koets met een palfrenier (koetsier) op de bok. De familie Siertsema heeft in de omgeving vele eigendommen en jaarlijks wordt de huur van de landerijen op Vredenhoven betaald. De huurders krijgen daarop ieder een pijp met tabak als geschenk en verlaten zo rokend het erf van Vredenhoven. Ds. Tiddo Waldrik Siertsema (1752-1842) is afkomstig uit een aanzienlijk Oldambtstergeslacht, verwant aan de Sijpkens en Sparringa's. In navolging van zijn vader, die predikant is in o.a. Wetsinge-Sauwerd en Nieuwolda, wordt ook Tiddo predikant, aanvankelijk in Winschoten, vervolgens in Hellum en Nieuw-Scheemda en uiteindelijk in 1789 in Eexta. Deze Tiddo is ook eigenaar geweest van de Huningaborg in Oostwold, waardoor zijn familie later ook aanspraak probeert te maken op de erfenis van de Huninga’s in Beerta. Hij overlijdt op Vredenhoven, 89 jaar oud, in 1842. Na zijn dood vervalt het enorme bezit aan landerijen aan de erven Siertsema. De zaak wordt geschat, maar pas vijftien jaar later wordt het grootste deel van het bezit, inclusief Vredenhoven te koop aangeboden.
Bellinga Nadien is Vredenhoven nog slechts bewoond door twee families van stand, te weten van 1858 tot 1871 door Jacobus Alidanus Bellinga, een zoon van Hame Bellinga en Jacoba Hoeth en Mettje Tonkes Barlage, en daarna van 1871 tot 1903 door Aïko Rigtes Brouwer en Pieterke Willems de Boer.
Ontstaan De naam ‘Vredenhoven’ komt eigenlijk het eerst voor in 1800, als Johannes Sijpkes als eigenaar en bewoner het gebouw verkoopt. Daarvoor is er sprake geweest van een naamloos herenhuis op ca 1,75 ha grond. Van begin af aan heeft het huis overigens wel allure gehad. Vooral de stenen gewelven in de kelder zijn opmerkelijk en wel zodanig dat bij de verkoop in 1808 in de advertentie met nadruk wordt gewezen op de ‘twee verwulfde kelders’. Van de parkachtige tuin uit de periode van de Siertsema's is in het begin nog niets aanwezig. In 1670 is er slechts sprake van bomen, ‘plantagiën’ en weiland en in 1694 van een behuizing ‘nevens alle deszelfs toebehoren van hare’[6].
Vermoedelijk hebben Hermannus ten Camp en zijn vrouw Lutgerdt Heerens de vijvers, en grachten laten graven, want als de erfgenamen van dit tweetal het bezit in 1672 verkopen, is er sprake van hoven, ‘plantagiën’, grachten en singels. In elk geval is de verfraaiing van de tuin voortgezet ten tijde van Ten Camps opvolgers, Tammo Sijpkens en Margaretha Fossea Piccardt. Een advertentie, waarin Vredenhoven op 12 maart 1800 te koop wordt aangeboden, wekt de indruk dat de buitenplaats dan op zijn mooist moet zijn geweest. Er wordt namelijk gesproken van ‘Een aanzienlijke herenbehuizing, Vredenhoven genaamd, met deszelfs zeer aangename hoven, tuinen, lanen, grachten en vijvers tussen de Stads Rijksweg en de Trekvaart in de Eexta, in het aangenaamst van het Oldambt gelegen’. Ook ten tijde van de Siertsema's, geniet Vredenhoven hoog aanzien. De indeling van het huis is dan als volgt: beneden een vestibule en een zestal kamers, en boven één kamer. Verder is er een keuken, een was- en karnhuis en een schuur waarin stalling voor paarden en hoornvee. In de tuin staat een duiventil met duiven. Tegen het einde van de 19e eeuw is het gedaan met de glorie van het huis. Is er bij de verkoop van het huis in 1871 al geen sprake meer van vijvers, lanen en singels, vast staat dat de restanten, die nog aanwezig zijn, rond de eeuwwisseling zijn gedempt. De tuin wordt daarna groter en deels vol gepoot met vruchtbomen. In 1903 wordt het naast het gebouw ‘Vredenhof’ opgaand geboomte hoven en tuinen en naastgelegen groenland te koop aangeboden.
Vredenhoven wisselt in die tijd snel van eigenaar en valt in percelen uiteen. De laatste echte bewoners zijn Jan Klungel en Doetje Endema. Zij verlaten het gebouw in 1936. Het onttakelde Vredenhoven doet nog een aantal jaren dienst als distributiekantoor. Uiteindelijk wordt het gebouw met het nog overgebleven terrein in 1950 door de gemeente Scheemda gekocht en in de vijftiger jaren gesloopt[7].
Vredenrust te Westerdiep
Huize Vredenrust te Westerdiep bij Veendam nog in volle luister. De foto is gemaakt door J.G. Kramer tussen 1886 en 1891. Bron/licentie: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Ook Huize Vredenrust te Westerdiep bij Veendam, iets zuidelijker dan de huidige Brongersstraat aan de wegzijde is in het bezit van de Siertsema’s geweest. De borg, ‘Vrede en rust’ later ‘Vredenrust’ dateert uit het midden van de 18e eeuw. Bij de borg behoort in die tijd een grote tuin en vele landerijen die zich uitstrekken tot aan de Oude AE. De borg heeft later onder meer dienst gedaan als kostschool. Ook hier is er telkens sprake van een borg, terwijl het echter een groot herenhuis is geweest. Tot de laatste bewoners behoren de familie Siertsema en Huges. Na het overlijden van de laatste bewoonster in 1908 wordt de borg en bijbehorende grond aangekocht door de familie Bolhuis. De borg wordt afgebroken en de achterliggende tuin met vijver wordt omgezet in landbouwgrond. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw is hierop een deel van de wijk Plan Noord gebouwd.
De borg heeft tot 1814 ook nog dienst gedaan als kostschool voor de gegoede burgerij. De borg is in 1908 afgebroken om plaats te maken voor bouwland en woningen. Het moet in die tijd een lust voor het oog geweest zijn, maar helaas het heeft de tand des tijds niet doorstaan. Bij de voormalige Vredenrustschool hebben nog jaren de palen gestaan die eens toebehoord hebben aan het toegangshek van Vredenrust.
Knipsel. Huize Vredenrust te Westerdiep bij Veendam nog in volle luister. De foto is gemaakt door J.G. Kramer tussen 1908-1915. A.D. Prummel, gepubliceerd in Veendam en de Veendammers, in Groningsche Volksalmanak voor 1929, blz. 150-190. Bron/licentie: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen..
|
|||||||||||||
|
|||||||||||||
