Victoria Alix Helena Louise Beatrice van Hesse en von Rijn
Victoria Alix Helena Louise Beatrice van Hessen-Darmstadt (Darmstadt, 6 juni 1872 - Jekaterinenburg, 17 juli 1918) is de laatste tsarina van Rusland. Nadat ze bekeerd is tot de Russisch-orthodoxe Kerk om met de latere tsaar Nicolaas II van Rusland te kunnen trouwen, draagt ze de naam Alexandra Fjodorovna. Alexandra wordt in 1918 met haar echtgenoot en kinderen door de bolsjewieken vermoord. Alexandra en haar gezin worden in 2000 door de Russisch-orthodoxe Kerk tot strastoterpets verklaard.
Jeugd
Prinses Alix wordt op 6 juni 1872 te Darmstadt, een stad in het huidige Duitsland, geboren als het zesde kind van groothertog Lodewijk IV van Hessen-Darmstadt en diens echtgenote Alice, de tweede dochter van koningin Victoria van het Verenigd Koninkrijk. Alix is vernoemd naar alle dochters van koningin Victoria in de juiste volgorde: Victoria, Alice (haar moeder), Helena, Louise en Beatrice. De naam "Alice" is moeilijk uit te spreken in het Duits en wordt daarom veranderd in het beter uit te spreken "Alix". Prinses Alix wordt op 1 juli, de trouwdag van haar ouders, luthers gedoopt. De doopgetuigen zijn o.a. de Britse kroonprins Eduard en zijn echtgenote Alexandra, de Russische tsarevitsj Alexander en zijn echtgenote Maria Fjodorovna (de toekomstige schoonouders van Alix) en de Britse prinses Beatrice.
Haar moeder neemt haar kinderen vaak mee naar haar familie in het Verenigd Koninkrijk en Alix brengt daardoor veel tijd door op Balmoral Castle in Schotland en Osborne House op het eiland Wight. Alix is een heel vrolijk kind in haar jonge jaren, en krijgt al snel de bijnaam "Sunny". Dit verandert als ze op zesjarige leeftijd haar moeder verliest. Ze wordt erg somber en trekt zich meer in zichzelf terug. Na de dood van haar moeder krijgt ze een erg hechte band met haar grootmoeder, koningin Victoria: er wordt dan ook vaak gezegd dat Alix het favoriete kleinkind van de koningin is geweest.
Huwelijk
Als Alix twaalf jaar oud is, trouwt haar zus Elisabeth met de Russische grootvorst Sergej Aleksandrovitsj, de vijfde zoon van de overleden tsaar Alexander II. Tijdens het huwelijk van haar zus ontmoet Alix haar grote liefde: tsarevitsj Nicolaas. In de jaren daarna krijgt ze verschillende huwelijksaanzoeken, waaronder een aanzoek van prins Albert Victor, de oudste zoon van de Britse kroonprins Eduard. Ondanks de grote druk van haar familie weigert Alix ook met hem te trouwen.
Koningin Victoria is echter fel tegen een huwelijk met de Russische Nicolaas; ze wil niet dat Alix zo ver weg zal gaan wonen. Ook de ouders van Nicolaas zien een huwelijk tussen de twee niet zitten; Alix is immers niet Russisch-orthodox en Nicolaas' moeder, tsarina Maria Fjodorovna, is bang haar invloed op haar oudste zoon te verliezen aan Alix. Maar het gaat slecht met de gezondheid van de tsaar: Nicolaas zal zijn vader over niet al te lange tijd opvolgen en heeft dus een echtgenote nodig. Onder die druk geven Nicolaas' ouders uiteindelijk toch toestemming voor het huwelijk en ook koningin Victoria gaat uiteindelijk overstag.
Alix bekeert zich tot het Russisch-orthodoxe geloof en neemt de naam "Alexandra Fjodorovna" aan. In april 1894 wordt de verloving tussen Nicolaas en Alexandra bekend gemaakt. In november van dat zelfde jaar sterft tsaar Alexander III en volgt Nicolaas hem op als tsaar Nicolaas II van Rusland. De familie is nog in de rouw, als Nicolaas en Alexandra op 26 november 1894 in het Winterpaleis te Sint-Petersburg elkaar het jawoord geven.
Tsarina Alexandra
Op 15 november 1895 bevalt Alexandra van haar eerste kind: Olga Nikolajevna. In datzelfde jaar worden Nicolaas en Alexandra officieel gekroond tijdens een grote ceremonie in Moskou. Ter gelegenheid van de kroning wordt vier dagen later namens het keizerlijke paar eten en drinken uitgedeeld aan 400.000 Russen: tijdens dit diner komen ongeveer 1300 mensen om in het gedrang. Dit wordt door velen beschouwd als een slecht voorteken voor Nicolaas' regering.
Tot genoegen van haar schoonmoeder, de populaire oud-tsarina Maria Fjodorovna, is Alexandra niet populair aan het Russische hof en bij de bevolking. Ook krijgt ze door de slechte band met haar schoonmoeder geen goede relatie met de rest van de keizerlijke familie. Alexandra verlangt vaak terug naar de intimiteit van het kleine hof in Darmstadt en naar haar familie in Engeland. Toch is Alexandra gelukkig: ze is getrouwd met de man waarvan ze houdt, en heeft een fijn gezinsleven. Na de geboorte van aartshertogin Olga volgen nog drie dochters. Alexandra is dol op haar dochters, al heeft ze graag ook een zoon, een opvolger, voor haar man gehad.
Kinderen
Olga (15 november 1895 — 17 juli 1918)
Tatjana (29 mei 1897 — 17 juli 1918)
Maria (14 juni 1899 — 17 juli 1918)
Anastasia (5 juni 1901 — 17 juli 1918)
Aleksej (12 augustus 1904 — 17 juli 1918)
Een erfgenaam
Hoe meer dochters er worden geboren, hoe groter de vraag naar een zoon wordt. Dit wordt alleen maar versterkt als Nicolaas' broer en opvolger George Aleksandrovitsj in 1899 sterft aan tuberculose. Nicolaas' laatste broer, grootvorst Michaël Aleksandrovitsj, wordt dan de nieuwe tsarevitsj. Alexandra kan niet aan haar plicht als tsarina voldoen, namelijk een zoon baren, en haar geestelijke gezondheid gaat erg achteruit. De tsarina is erg religieus en gaat vaak naar de kerk, waar ze bidt om een zoon. Op die manier komt ze in aanraking met mystieke priesters. Deze geven haar hoop op een zoon en hebben daardoor een grote invloed op de tsarina, die deze 'heiligen' aanbidt.
Het is een grote opluchting als Alexandra voor de vijfde keer zwanger raakt en op 12 augustus 1904 van een zoon, Aleksej, bevalt. De vreugde rondom deze geboorte is echter van korte duur: al snel blijkt dat de tsarevitsj lijdt aan de bloederziekte hemofilie. Alexandra heeft al eerder haar broer Frederik en haar oom Leopold aan deze erfelijke ziekte verloren. Via koningin Victoria is de ziekte overgedragen aan Victoria's zoon Leopold en haar dochters Alice en Beatrice, waardoor de ziekte verschillende koninklijke huizen heeft getroffen. In die tijd is er vrijwel niets te doen tegen hemofilie en sterven de meesten patiënten aan de gevolgen van deze ongeneeslijke ziekte: Nicolaas' enige zoon zal dus nooit volwassen worden. Hierom houden Nicolaas en Alexandra de ziekte verborgen voor het volk.
V.l.n.r. Nicolas, zijn zoon Alexander en zijn dochter Maria.
Raspoetin
Alexandra wendt zich tot de Russische artsen, maar deze kunnen haar niet helpen. Ze is wanhopig en zoekt naar hulp in het mystieke circuit. Op die manier komt ze in contact met de gebedsgenezer Grigori Raspoetin. Hij belooft de tsarina haar zoon te genezen en zij gelooft dat maar al te graag. Op onverklaarbare wijze boekt Raspoetin inderdaad vooruitgang: hij weet de tsarevitsj een aantal keer te genezen, wanneer deze een aanval heeft. Zo weet Raspoetin Alexandra's vertrouwen te winnen en vergaart hij via haar veel politieke macht. Omdat het volk niets van Aleksejs ziekte weet, staan zij zeer wantrouwend tegenover de relatie van Raspoetin en Alexandra, en krijgt de gebedsgenezer een slechte reputatie.
De uitbraak van de Eerste Wereldoorlog is voor het gezin van de tsaar, en dan vooral voor Alexandra, een grote schok. Alexandra's broer Ernst Lodewijk van Hessen-Darmstadt is namelijk een Duitse groothertog, waardoor broer en zus recht tegenover elkaar staan in deze oorlog. Ook iss Alexandra verwant aan de Duitse keizer, Wilhelm II. Deze situatie doet Alexandra's reputatie ook geen goed en de wildste verhalen doen de ronden: zo zou Alexandra collaboreren met de Duitsers en voor hen spioneren aan het Russische hof. Het tegendeel is waar: de tsarina en haar twee oudste dochters zetten zich in voor verschillende ziekenhuizen en veldhospitalen, en behalen daarvoor een zusterdiploma.
Als de tsaar in 1915 naar het front gaat, staat Alexandra aan het hoofd van de regering. Ze weet zich echter geen raad met die macht en gaat vooral af op de adviezen van Raspoetin, tot ongenoegen van het volk. De burgers zijn er heilig van overtuigd dat de relatie tussen Alexandra en Raspoetin puur seksueel is. De adel weet wel beter, maar is ook niet blij met de macht van de gebedsgenezer. Nadat Alexandra vele malen is verzocht haar banden met Raspoetin te verbreken, wordt hij in 1916 vermoord door prins Felix Joesoepov (gehuwd met een nicht van de tsaar) en groothertog Dimitri Pavlovitsj (een kleinzoon van tsaar Alexander II).
Revolutie
De Eerste Wereldoorlog zorgt voor veel onrust in Rusland. Als het Russische leger wordt gemobiliseerd, zijn veel burgers voor de Russische deelname aan de Eerste Wereldoorlog. Maar het leger behaalt weinig successen en in 1917 zijn er ruim zes miljoen Russische soldaten om het leven gekomen. Ook met de economie gaat het slecht: er zijn grote tekorten aan o.a. voedsel en brandstof. Tot grote onvrede onder de arme burgers gaat het voedsel dat er is, naar het leger en wordt de schaarste onder het volk groter. Daardoor ontstaan voedselrellen en opstanden, die gewelddadig worden onderdrukt door het leger van de tsaar. Honderden mensen komen hierbij om het leven of raken gewond. Dit zorgt alleen voor meer onvrede en in 1917 slaann de voedselrellen om in politieke opstanden. Het Russische volk projecteert zijn haat op de tsaar en zijn familie: de tsaar heeft immers zijn garde op zijn eigen burgers afgestuurd. Dit is enkel een directe aanleiding, waar het volk al lang op heeft gewacht: de tsarenfamilie is al langer impopulair, o.a. vanwege de Duitse afkomst van tsarina Alexandra en haar band met de vermoorde Raspoetin.
Op 24 februari 1917 begint in Moskou een spontane volksopstand, die het begin is van de eerste fase van de Russische Revolutie. Hoewel de tsaristische garde tot dan toe elke opstand heeft neergeslagen, gebeurt dat deze keer niet. Integendeel, soldaten van de garde schieten hun eigen officieren neer en doen met de opstand mee. Een week later, op 2 maart, doet Nicolaas gedwongen afstand van de troon ten gunste van zijn broer Michael. De nieuwe regering van Rusland neemt Nicolaas, Alexandra en hun kinderen gevangen. Ze krijgen in eerste instantie 'huisarrest' in hun paleis in Tsarskoje Selo, maar worden daarna overgebracht naar het kleine stadje Tobolsk in Siberië. Als in november 1917 de bolsjewieken aan de macht komen, wordt het gezin met enkele bedienden overgebracht naar Jekaterinenburg in de bergen van de Oeral. In de nacht van 16 op 17 juli 1918 worden Alexandra en haar gezin in de kelder van het Ipatiev-huis door een vuurpeloton doodgeschoten door commandant Jakov Joertovski en tien soldaten.
Identificatie en begrafenis
Na de moord worden de lijken onherkenbaar gemaakt en begraven. In het begin van de jaren negentig, na de val van de Sovjet-Unie, gaat men aan de hand van een geheim rapport van Joertovski op zoek naar de lichamen. Slechts vijf lijken worden gevonden; de twee ontbrekende lichamen waren van één van de dochters (Maria) en van Aleksej.
Recent worden evenwel de lichamen van tsjarevitch Aleksej en grootvorstin Maria gevonden. Onderzoek heeft uitgewezen dat het daadwerkelijk om de twee laatste tsarenkinderen gaat. Alexandra en de kinderen worden geïdentificeerd met behulp van DNA van prins Philip van Edinburgh (een kleinzoon van Alexandra's zus Victoria) en Nicolaas o.a. met behulp van DNA van het lichaam van zijn aan tuberculose gestorven broer George.
De lichamen worden in 1998 bijgezet in de crypte van de keizerlijke familie in de St. Petrus en Pauluskathedraal in Sint-Petersburg, tachtig jaar na de executie. Op 14 augustus 2000 worden enkele leden van de Romanov-familie door de Russisch-orthodoxe Kerk gecanoniseerd: Nicolaas, Alexandra en hun kinderen werden tot strastoterpets verklaard. De Russisch-orthodoxe Kerk in het buitenland heeft dit in 1978 al gedaan. Haar feestdag is op 4 juli.
Titels
Hare Groothertogelijke Hoogheid Prinses Alix van Hessen-Darmstadt
Hare Keizerlijke Hoogheid Grootvorstin Alexandra Fjodorovna van Rusland
Hare Keizerlijke Majesteit Tsarina Alexandra Fjodorovna van Rusland
Literatuur
Tsaar. De verdwenen wereld van Nicolaas en Alexandra, vertaling van Tsar: The Lost World of Nicholas and Alexandra van Peter Kurth en Edvard Radzinsky, vertaald uit het Engels door Pim van der Meiden in 1995, 230 blz., uitgeverij De Bataafsche Leeuw - Amsterdam, ISBN 9067073806.
Gerelateerde artikelen:
(Laatste) Keizer Tsaar Nicholas (Nikolia) II Romanov van Rusland
Tsarina Viktoria Alix Helena Luise Beatrice (Alexandra) van Hesse en Rijn (dit artikel).
Olga Nikolajevna Romanova
Tatjana Nikolajevna Romanova
Maria Nikolajevna Romanov
Anastasia Nikolajevna Romanova
Aleksej Nikolajevitsj Romanov
Referenties/bronnen:
- Wikipedia.
- Nieuwsuitzending EuroNews 24 augustus 2007, 22.45u
- Laatste kinderen Russische tsaar gevonden, NU.nl, 1 mei 2008
