De verrader Anton van der Waals

De SD spion Antonius van der Waals te Rotterdam op 16 april 1948, tussen twee politieagenten. Bron: Collectie / Archief : Fotocollectie Anefo Reportage / Serie : [ onbekend ] Beschrijving : Van der Waals SD spion te Rotterdam Datum : 16 april 1948 Locatie : Rotterdam, Zuid-Holland Persoonsnaam : Van der Waals Fotograaf : Noske, J.D. / Anefo Auteursrechthebbende : Nationaal Archief Materiaalsoort : Glasnegatief Nummer archiefinventaris : bekijk toegang 2.24.01.09 Bestanddeelnummer : 902-6860. Licentie: Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

Van der Waals staat bekend als geheim agent en infiltrant. Hij is geboren te Rotterdam op 11 oktober 1912 en overlijdt in Scheveningen op 26 januari 1950. Op deze website komt zijn levensverhaal aan de orde omdat hij in Delfzijl Allard Oosterhuis heeft laten oppakken.

Van der Waals is in 1912 geboren als onverwachte nakomer in een gezin met vier kinderen; broer Johan 'Jo' (8 jaar), broer Gerard 'Gerrie' (12 jaar), zus Dirkje 'Dit' (13 jaar) en broer Frans (15 jaar). Het gezin is gereformeerd. Hij wordt op 26 oktober 1912 gedoopt in de gereformeerde kerk in de Rotterdamse Snellemanstraat. Zijn roepnaam wordt 'Tom'.

Thuis is hij verzot op het bouwen met meccano. Vanwege de steeds zwakker wordende gezondheid van zijn ouders, die reeds op leeftijd zijn, neemt zijn oudste zus hem onder haar vleugels. Zijn vader, Gerard van der Waals, is een schilder met een eigen bedrijfje aan de Van Houtenstraat. Hij is zeven jaar jonger dan zijn vrouw, Adriana Wouterina (Arie) Van der Waals-Cranendonk. Zijn vader komt uit een protestants nest uit Franstalig België. Van der Waals Sr. is in zijn jeugdjaren ook innerlijk bekeerd en acht het ook voor zijn gezin uitermate belangrijk om volgens de Bijbel te leven.

Huwelijken

Hij huwt 12 december 1934 met Francina Goedhart, geboren 14 september 1914 in Rotterdam, als dochter van Cornelis Goedhart en Geertrui van Vliet. Zij krijgen geen kinderen. Na hun echtscheiding 6 mei 1636, die mogelijk te maken heeft met zijn heimelijke lidmaatschap van de NSB, hertrouwt hij 20 mei 1936 met de twintigjarige Johanna Hendrika Groos in Rotterdam. Hij verhuist in deze periode veel en plaatst geregeld advertenties voor een werkster. Dit heeft geleid tot de ontmoeting met Johanna Hendrika (Jopie) Groos, met wie hij veertien dagen na de scheiding van zijn eerste echtgenote trouwt. Op 14 februari 1937 treedt hij als verkoper in dienst bij Elektrotechnisch Bedrijf N.V.A. de Hoop, dat onder leiding staat van Lodewijk de Hoop. Anton liegt bij zijn aanstelling dat hij over een HBS-diploma beschikt.

In augustus 1937 wordt uit het huwelijk met Jopie Groos een zoon geboren, Gerard van der Waals, oftewel 'Kleine Gerrie'. Van der Waals erkent Kleine Gerrie echter niet als zijn zoon. Dit leidt, samen met andere zaken, op 8 juni 1939 tot de ontbinding van zijn tweede huwelijk. Op 8 november van dat jaar hertrouwt hij voor de derde keer en nu met de Friese Aukje Grietje Harkina Smits, geboren op 10 januari 1911 te Groningen, met wie hij reeds omgaat ten tijde van zijn huwelijk met Jopie Groos. Aukje begrijpt dat Van der Waals pas één keer eerder gehuwd is geweest en dat het slechts twee dagen heeft geduurd. Dat dit anders is, ontdekt zij na november 1939.

Aukje bezoekt Kleine Gerrie vaak, in tegenstelling tot Van der Waals, die het kind geen blik waardig acht. Op 7 januari 1943 vindt de derde echtscheiding tussen Van der Waals en Aukje plaats. Op 28 juni 1944 treedt hij onder de naam Hendrik Jan van Veen in het huwelijk met Cornelia Johanna den Held. Op 15 februari 1945 wordt ook dit vierde huwelijk ontbonden

Opleiding

Anton van der Waals is geboren en getogen in Rotterdam. Hij bezoekt er de lagere school. In 1928 krijg hij een betrekking bij de Rotterdamse handelsfirma R.S. Stokvis [2], waar hij een kantoorbaan vervult. Hij is inmiddels danig onder de indruk geraakt van de radio en de techniek daarachter. In datzelfde jaar plaatst zijn vader een radio-ontvanger in de kamer, waarna Van der Waals een antenne op het dak monteert. In februari 1929 start hij een klein reparatiebedrijfje voor radio's en motorfietsen in de Delfgaauwstraat, waar in die tijd het ouderlijk huis staat. Het bedrijfje draait echter niet voldoende om van te kunnen leven. In 1931 gaat hij naar de technische ambachtsschool in Dordrecht. In februari 1932 verlaat hij de ambachtsschool vanwege financiële tekorten en tegenvallende resultaten. Van der Waals gaat zijn vader helpen, die te kampen heeft met een slechte gezondheid. Wanneer die in het ziekenhuis ligt, vervangt zijn zoon hem. Deze gaat altijd zeer goed gekleed op pad.

Het lukt hem echter niet daarmee vervolgens een vaste betrekking te verwerven: het blijft bij losse baantjes, een mislukt eigen reparatiebedrijfje en een werkloosheidsuitkering. Gedurende deze weinig voorspoedige jaren wordt hij in 1934 lid van de Socialistische Beweging (NSB), zonder binnen deze partij actief te zijn.

Lodewijk de Hoop, directeur van Elektrotechnisch Bedrijf De Hoop, stuurt Van der Waals in de nazomer van 1939 zeer regelmatig naar de Rotterdamse haven, waar hij reparaties uitvoert op duikboten en andere militaire schepen. In die tijd leert hij Engels en Duits spreken. Na diensttijd bezoekt hij, samen met de scheepsbemanningsleden, geregeld het café 'Royal Ships' aan de Witte de Withstraat. Daar maakt hij voor het eerst kennis met het (contra-)spionnenleven.

Oorlog

Na het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940, breekt er in Rotterdam chaos uit; bedrijven blijven voor een aantal weken gesloten en plunderingen zijn aan de orde van de dag. Van der Waals is in die dagen op een raadselachtige wijze in het bezit gekomen van twee patent-uitvindingen, die hij als zijn eigen geesteskinderen presenteert; een radio-verbetering en een krukasloze verbrandingsmotor. In september 1940 presenteert hij de uitvindingen aan Lodewijk de Hoop. De Hoop vertrouwt het niet en geeft de papieren terug. Via zijn oudere broer Johan treedt Van der Waals in contact met ir. Ary van der Meer, de 38-jarige directeur van koekjesfabriek Paul C. Kaiser. Van der Meer is zeer bereid mee te werken en, als lid van een jonge verzetsgroep, bereid de uitvinding door te spelen aan de Engelse overheid. Van der Waals presenteert zich als anti-Duits. Van der Meer stelt hem voor aan Jan Streef, een illegaal actieve cadet van de Koninklijke Militaire Academie. Naar aanleiding van een door Streef georganiseerde bijeenkomst op het appartement van Van der Waals op 24 april 1941, worden in de daarop volgende dagen vijf van de zeven leden van de verzetsgroep 'Van der Meer' opgepakt door de SD [3].

Joseph Schreieder

Op 30 april 1941 wordt Van der Waals door ene Möller, chef van de Aussenstelle van de Rotterdamse Sicherheitsdienst (SD), voorgesteld aan Joseph Schreieder [1]. Schreieder geeft leiding aan de Duitse contraspionage vanuit het Haagse Binnenhof. Schreieder weet Van der Waals voor zich te winnen door hem in te zetten in de Zaak-Bierhuijs. Die zaak betreft de moord op een lid van de Duitse Wehrmacht door Hans Bierhuijs, een 22-jarige leerling aan de MTS. Hans Bierhuijs wordt op 9 mei 1941, na een reis van Haarlem naar Rotterdam op verzoek van Van der Waals, aldaar opgepakt door de SD. De SD'ers slaan Bierhuijs bont-en-blauw, terwijl Van der Waals toekijkt. Op het lichaam van Bierhuijs wordt een briefje met de naam 'Boom' aangetroffen. Van der Waals krijgt nog diezelfde avond het adres doorgespeeld van de 24-jarige MTS-er Boom. De volgende dag wordt Boom gearresteerd.

De zaak-Bierhuijs wordt op verzoek van Schreieder uitgebreid naar de verzetsgroep van Heemstede, waar Bierhuijs ook lid van is. De groep is opgezet door Josef Klingen [4], een religieuze broeder die onderwijzer is op de Jacobaschool te Heemstede. 'Broeder Josef' is bovendien radioamateur vanuit het broederhuis St. Jean Baptist de la Salle aan de Herenweg. Binnen enkele dagen heeft Van der Waals zoveel vertrouwen opgebouwd bij Broeder Josef, dat deze hem deelgenoot maakt in al zijn geheimen. Van der Waals verschijnt niet meer op zijn werk bij De Hoop maar staat daar, omdat men hem niet durft te ontslaan, nog wel op de loonlijst. Zijn eerste opdracht is het vinden van de dader van een aanslag op een Duitse spoorwegbeambte in Haarlem, voert hij snel en vakkundig uit. Hij krijgt een premie van f 5000 en komt vast in dienst bij de SD, aanvankelijk voor een salaris van f 250 per maand, maar in het voorjaar van 1942 is dit al opgelopen tot f 1100.

Joseph Schreieder (voormalig hoofd van de SD in bezet Nederland) voor het Bijzonder Gerechtshof te Leeuwarden op 15 January 1949. Bron: Nationaal Archief, archiefinventaris 2.24.01.09 bestanddeelnummer 903-1965. Auteur: Ben Merkel/Anefo. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International.

'Vertrauensmann'

In Duitse kringen wordt hij een V-mann of 'Vertrauensmann' genoemd. Gangbare aanduidingen in Nederland zijn 'geheim agent', 'infiltrant' en provocateur. Zijn taak wordt het binnendringen van Nederlandse verzetsgroepen en het inwinnen van informatie, wat moet leiden tot een snelle arrestatie van verzetsleden. Van der Waals opereert onder een veelvoud aan valse namen. De betreffende persoonsbewijzen worden hem ofwel door de SD toegespeeld, dan wel verkrijgt hij door eigen actie, waaronder moord, diefstal en eigenhandige confiscatie.

Schreieder geeft Van der Waals nauwgezet instructies op welke groep of personen hij zich moet richten. Doordat hij over het vermogen beschikt het vertrouwen van zelfs de meest argwanende illegale werkers te winnen, weet Van der Waals velen te doen geloven contacten met de Britten te onderhouden. Zelfs beweert hij als geheim agent door Londen naar Nederland te zijn gestuurd. Ook vertelt hij verzetsmensen daarheen mensen kan smokkelen. Aangezien op dat moment vrijwel iedere verbinding met Groot-Brittannië ontbreekt, slaagt hij er op deze wijze in vele illegale organisaties binnen te dringen. Door die contacten zo lang mogelijk in stand te houden kan hij de SD voldoende bewijsmateriaal in handen spelen, waarna een hinderlaag wordt gelegd om de leden van de desbetreffende verzetsgroep onopvallend te kunnen arresteren.

Oprollen van groepen

Groepen die Van der Waals aldus helpt oprollen, zijn onder andere die rond J.M. Somer (vanuit Londen georganiseerde Inlichtingen Dienst), J. Kwak (Vrij Nederland), W.J.M.J. d'Aquin, Kees Dutilh en W. Pahud de Mortanges. Van der Waals weet ook door te dringen tot de sociaal-democratische voorman J.J. Vorrink, die evenmin wantrouwen koestert. Na twee maanden 'Spiel' wordt deze gearresteerd, samen met een groot aantal leden van het Nationaal Comité.

Uit zelfbescherming werkt Van der Waals onder verschillende schuilnamen, zoals 'De Wilde', 'De Graaf' en 'baron Van Lynden' - al of niet met door de Duitsers geleverde persoonsbewijzen - en wisselt hij veelvuldig van adres. Hij blijkt bijzonder waardevol voor zijn Duitse opdrachtgevers en hij ontvangt zelfs een Duitse onderscheiding, namelijk het Adelaarskruis derde klasse.

Dwang

Vanaf maart 1942 lukt het de SD tientallen vanuit Groot-Brittannië gedropte agenten en marconisten met hun zenders te onderscheppen. De marconisten worden gedwongen voor de Duitsers boodschappen naar Engeland over te seinen, ten einde daar de indruk te wekken dat er in Nederland actief verzet wordt gepleegd. Dit is het zogeheten Englandspiel. Van der Waals is ook hierbij betrokken, maar speelt geen prominente rol. De SD heeft wel overwogen hem naar Groot-Brittannië te sturen, maar omdat het een te riskante onderneming wordt gevonden, is er uiteindelijk niets van gekomen.

Wantrouwen

Ondanks alle voorzorgsmaatregelen is er binnen de illegaliteit toch wantrouwen gerezen tegen Van der Waals. De Rotterdamse SD laat daarom op 19 juli 1943 in de krant een bericht opnemen dat de V-Mann bij een moordaanslag door het verzet om het leven is gekomen. Er wordt zelfs een beloning uitgeloofd voor de opsporing van de daders. Kort daarop onderneem hij een van zijn laatste missies, ditmaal in het buitenland. In september 1943 gaat hij vanuit Delfzijl met een vrachtschip naar het neutrale Zweden. Het is de bedoeling dat hij zal nagaan of er illegale contacten tussen Zweden en Nederland bestaan. In Stockholm heeft hij weliswaar ontmoetingen met personen van de Nederlandse inlichtingendienst, maar dat levert weinig op.

Na begin oktober uit Zweden te zijn teruggekeerd maakt Schreieder niet langer van zijn diensten gebruik, hoewel zijn salaris gewoon wordt doorbetaald. Het steeds eigenmachtiger en brutaler optreden van de V-Mann heeft de irritatie aan Duitse zijde gaandeweg doen toenemen.

Delfzijl

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vormt Delfzijl een steunpunt van de zogenoemde Zweedse Weg onder leiding van de Delfzijlster dokter en verzetsstrijder Allard Oosterhuis.  

In 1943 wordt de plaats aangewezen als centrum van de Stützpunktgruppe die Emden moet verdedigen en onderdeel moet gaan vormen van de Atlantikwall. Ten westen van de stad wordt hiervoor vanaf 1943 de Batterie Nansen en ten oosten de Batterie Fiemel gebouwd. Ook wordt de omgeving van de stad zwaar versterkt met bunkers, loopgraven en andere militaire middelen.

In juni 1943 wordt het bericht verspreid dat Van der Waals vermoord is, echter In september vertrekt van der Waals vanuit Delfzijl naar Zweden, net voordat hij Allard Oosterhuis in Delfzijl heeft laten oppakken op 23 juli 1943, waarmee een einde komt aan de 'Zweedse Route'. In totaal zijn vanuit Delfzijl achtendertig zendingen naar Engeland verricht via Stockholm.

In Zweden moet Van der Waals uitzoeken of er illegale contacten tussen Zweden en Nederland bestaan. Hij wordt daar door een zekere kapitein Jos Aben voorgesteld aan consul-generaal A.M. de Jong en aan W.A. Gevers Deynoot en ir. W.L. Chr. Lindenburg, de leiders van de Nederlandse Inlichtingendienst. Het is juist de verzetsstrijder Allard Oosterhuis geweest die aan de consul De Jong heeft laten weten dat Jos Aben NSB'er is geweest. De Jong neemt echter een groot risico en heeft Aben desondanks in contact gebracht met dokter Oosterhuis en laat hem een van de leiders van de Nederlandse Inlichtingendienst, ir. W.L.Ch. Lindenburg, naar Stockholm varen voor een bedrag van tweeduizend gulden.

Onder de schuilnaam baron Henk van Lynden laat Van der Waals in Stockholm weten, dat hij contact met Londen wil, omdat hij van plan is een aantal munitiedepots en de sluis bij Maasbracht op te blazen. Het treft het niet, Gevers Deynoot is zelf van adel en zoekt in de registers na wie deze baron Henk van der Lynden is. Van der Waals erkent zonder blikken of blozen dat hij inderdaad geen baron is, maar wie hij werkelijk is, vertelt hij niet. Hij blijft nog een paar dagen in Stockholm in een personeelswoning van het Nederlands gezantschap, maar het wordt hem te warm onder de voeten en vraagt al snel aan kapitein Aben of deze hem terug kan varen naar Delfzijl. Hij voelt wantrouwen bij de mannen van de geheime dienst en beschouwt zijn missie als mislukt.

In oktober is hij terug in Nederland zonder dat hij ook maar iets wijzer is geworden. Daar gaat hij gewoon door met zijn specialiteit: mensen verraden .

Kapitein F.J.M. Aben wordt in 1950 tot twintig jaar cel veroordeeld wegens het verraden van Engelandvaarders en het doorspelen van inlichtingen aan de Duitsers.

Loosdrecht

Eind december 1943 vestigt Van der Waals zich in Loosdrecht onder de naam 'dr.ir. H.J. van Veen'; hij is immers formeel 'overleden'. Om zich vervolgens wederom van een nieuwe identiteit te voorzien, plaatst Van der Waals begin 1944 een advertentie waarin hij een huisknecht zoekt. Uit de sollicitanten kiest hij er een met een deugdelijk persoonsbewijs en een ontslagbrief uit het concentratiekamp Vught. In oktober schiet Van der Waals de betrokkene dood en neemt met zijn papieren diens identiteit over.

Van der Waals 'gaat vreemd'

In maart 1945 vertrekt hij naar het Drentse Zuidlaren en kort na de bevrijding meldt hij zich bij de Canadese Field Security, die hem overdraagt aan de Britse Special Counterintelligence. Daar is echter bekend geworden dat hij voor de SD heeft gewerkt. Dit feit maakt hem bij uitstek geschikt om in het bevrijde Duitsland te infiltreren in kringen van ondergronds gegane nazi's, de zogeheten Weerwolf-organisaties, waarvoor bij de geallieerden een irreële angst bestaat. Later wordt hij door de Britten in Berlijn ook tegen de Russen ingezet. Met hulp van L. Einthoven, hoofd van het Bureau Nationale Veiligheid, voert hij onder Duitse naam missies uit in Duitsland.

Van der Waals wordt gezocht

In Nederland zijn intussen twee Rotterdamse slachtoffers van Van der Waals actief bezig hem op te sporen, en zij komen erachter waar hij zich bevindt. Einthoven wordt onder druk gezet en gaat er nu bij de Britten op aandringen Van der Waals uit te leveren. Begin 1947 is Van der Waals terug in Nederland, maar nu als gevangene.

Uitsnede uit de bovenste foto. De SD spion Antonius van der Waals te Rotterdam op 16 april 1948, tussen twee politieagenten. Bron: Collectie / Archief : Fotocollectie Anefo Reportage / Serie: (onbekend) Beschrijving : Van der Waals SD spion te Rotterdam Datum: 16 april 1948 Locatie : Rotterdam, Zuid-Holland Persoonsnaam : Van der Waals Fotograaf : Noske, J.D. / Anefo Auteursrechthebbende: Nationaal Archief Materiaalsoort: Glasnegatief Nummer archiefinventaris: bekijk toegang 2.24.01.09 Bestanddeelnummer: 902-6860. Licentie: Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

Terechtstelling

Tussen april 1948 en januari 1950 staat Van der Waals onder grote belangstelling terecht voor het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag. Dit college bepaalt dat het Englandspiel voor de strafwaardigheid elke relevantie mist en dus geen rol dient te spelen tijdens het proces. Schreieder is kroongetuige, maar ook belangrijke Nederlanders als Vorrink, inmiddels voorzitter van de Partij van de Arbeid, en de burgemeester van Rotterdam, P.J. Oud, treden als getuigen op. Van der Waals belangrijkste verweer is dat hij al zijn werkzaamheden heeft verricht in opdracht van Emile Verhagen alias 'John' of 'Johnny', een agent van de Britse Secret Service. Het Bijzonder Gerechtshof acht evenwel bewezen dat hij rechtstreeks verantwoordelijk is voor de arrestatie van 83 mensen, van wie er 38 zijn omgekomen en dat er geen spoor van bewijs is voor het bestaan van Verhagen.

Het Hof kwalificeert Van der Waals in zijn vonnis van 7 mei 1948 als

'een uiterst geraffineerd en verraderlijk intrigant, wiens door en door gevoelloze natuur het ten enen male onverschillig heeft gelaten, welke middelen door hem bij het door hem nagestreefde eigenbelang zullen moeten worden toegepast, en die voorts bezeten is van een fanatieke haat jegens de illegaliteit'.

Van der Waals' motieven om over te gaan tot verraad zijn tijdens en na het proces nooit duidelijk uit de verf gekomen. Ondanks zijn relatief vroege lidmaatschap van de NSB heeft de nationaalsocialistische ideologie bij hem waarschijnlijk geen enkele rol gespeeld. Het bijzondere vermogen van Van der Waals het vertrouwen van onbekenden te winnen leidt tijdens de oorlog tot verraad. De Duitse bezetting heeft hem de gelegenheid gegeven ongestraft anderen ten eigen voordele te misleiden.

Zijn veroordeling

Van der Waals wordt ter dood veroordeeld, een vonnis dat wordt bekrachtigd door de Bijzondere Raad van Cassatie. In de nacht vóór zijn executie op 26 januari 1950 op de Waalsdorpervlakte, bekent hij schuldig te zijn aan het hem ten laste gelegde en Emile Verhagen te hebben verzonnen. Anton van der Waals is een van de 34 Nederlanders die voor hun optreden tijdens de Duitse bezetting ter dood zijn gebracht.

Noten:

1. Joseph Schreieder. Joseph Schreieder (München, 15 augustus 1904 - ?) is een Duitse politiefunctionaris en SS'er geweest. Gedurende de Tweede Wereldoorlog is hij SS-Sturmbannführer en Kriminaldirektor van het Referat (afdeling) IV E van de Gestapo in Den Haag. Samen met majoor Hermann Giskes, hoofd van de afdeling Abwehr IIIF (militaire inlichtingendienst), is hij een van de belangrijkste figuren van het Englandspiel (Operatie Nordpol).
2. R.S. Stokvis en Zonen is een Rotterdamse handelmaatschappij geweest die in 1849 is opgericht. Het bedrijf heeft gehandeld in ijzer en staal, ijzerwaren, gereedschappen, automaterialen, schokdempers, bougies, hefbruggen, hang- en sluitwerk, elektrotechnisch materiaal, isolatiemateriaal, pakkingen, plastics, radio's en tv's, bromfietsen en fietsen, auto's, oliën, vetten en chemicaliën, maar ook in koffie. Het is in die tijd het grootste handelsbedrijf in West-Europa. Het heeft als zelfstandige onderneming bestaan tot 1972.
3.SD. De Sicherheitsdienst (SD) evolueert tussen 1931 en 1945 van een bescheiden Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP)-inlichtingendienst tot de staatsinlichtingendienst van nazi-Duitsland met 51 hoofdafdelingen en 519 regionale afdelingen, enkele duizenden agenten en enkele tienduizenden informanten.
4. Johannes Klingen (kloosternaam: broeder Jozef Albertus of Joseph Albertus, F.S.C.; Gilze-Rijen, 22 februari 1913 - Waalsdorpervlakte, 24 januari 1942) is een Nederlandse religieus en tevens verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Klingen is de zoon van verzetsstrijder Jan Klingen en woont als Broeder Joseph Albertus in Heemstede, in het Sint Jean Baptiste de la Salle-huis van de Broeders van de Christelijke Scholen (F.S.C.) aan de Herenweg. Hij is een expert op radiogebied, en heeft een patent aangevraagd voor op afstand bestuurbare miniatuurvliegtuigen. De zeer intelligente Klingen gebruikt zijn kennis door radiocontact te houden met alle uithoeken van de wereld. Via zijn eigen zendinstallatie zendt hij berichten uit naar alle hoeken van de wereld; Amerika, Groenland, Indië en Australië, waarbij hij zich vlot van verschillende vreemde talen bedient.

Tijdens de oorlog is Klingen actief in een zendergroep die contacten onderhoudt met Engeland waarvan ook Kees van Lent lid is. De Delftse hoogleraar Richard Schoemaker stelt de codes op voor hem, zodat de berichten in Engeland voor waar aangenomen kunnen worden.
Ook is Klingen lid van een groep verzetsmensen die spionagewerkzaamheden verrichten, de Groep ECH/3 waarvan ook Adrianus van Amerongen, Hans Bierhuijs, Willem Zietse en Henk Schoenmaker deel uitmaken. Op 26 mei 1941 wordt Klingen door de Rotterdamse V-Mann Anton van der Waals verraden en wordt vastgezet in het Huis van Bewaring in Scheveningen (Oranjehotel). Op 24 januari daaropvolgend wordt hij, samen met zijn naaste medewerker Henk Schoenmaker gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte.
In Best is de 'Johannes Klingenstraat' naar hem vernoemd en in Heemstede de 'Broeder Josephlaan'.

Gerelateerd:
Allard Oosterhuis, verzetsstrijder

Bronnen:

- L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog Vb ('s-Gravenhage, 1974) en XIIa (Leiden, 1988).
- H.G. Hoekstra en E. Werkman, Nee en nog eens nee. Fotoboek van het verzet 1940-1945 (Amsterdam 1965) 79.
- Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: David Barnouw, 'Waals, Antonius van der (1912-1950)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn4/waals [12-11-2013]'. Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 4 (Den Haag 1994). Laatst gewijzigd op 12-11-2013
- Auke Kok, De Verrader. Leven en Dood van Anton van der Waals, 2005, 364 blz., De Bezige Bij - Amsterdam, ISBN 9023417364
- Auke Kok, Oorlogsliefde, 2012, 222 blz., De Bezige Bij, Amsterdam, ISBN 9789023467595
- Huygens KNAW
- Jan Brokken, De Rechtvaardigen. Hoe een Nederlandse consul duizenden Joden redde. Amsterdam, 2018.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe. Hoogeveen, 12 juli 2020. Revisie: 3 april 2024. Samenstelling: © Harm Hillinga. ↑ Top