Het boek van Trijntje Soldaats (Katharina Alberts)
(1749-1814)

Eerste gedrukte uitgave van 'Het boek van Trijntje Soldaats'.

Haar leven in het kort
Katharina (Trijntje) Alberts, vooral bekend als Trijntje Soldaats is geboren in Ezinge op 19 januari 1749 en is aldaar gestorven op 5 augustus 1814. In Ezinge noemt iedereen haar gewoon Trijntje. Van oorsprong is Trijntje naaister. Zij heeft aan de wieg gestaan van het eerste Nederlandse sprookjesboek.

Trijntje is een dochter van Albert Derks, gestorven in 1759) en is van beroep kuiper. Hij is getrouwd met Lijsbeth Klaassen, gestorven na 1764. Trijntje Alberts trouwt in een eerste huwelijk op 23 oktober 1787 in Groningen met Johann Andreas Greuling (1758-1793). Andreas is een Duitse soldaat in Hollandse dienst; een huurling dus. Door dit huwelijk noemt iedereen haar Trijnje Soldaats. Ze gaan wonen in de Zwanestraat en krijgen een dochter en een zoon.
In haar tweede huwelijk op 29 april 1798 trouwt zij in Den Ham met Wijbe Wijbrands (1769-1809). Uit haar tweede huwelijk worden geen kinderen geboren.

Het eerste gedeelte van de 'Negende vertelling' uit de gedrukte versie van het boek.

Het verloop van haar leven
Trijntje Alberts groeit op in Ezinge bij Groningen. Ze is het eerste kind uit het tweede huwelijk van haar vader met Lijsbeth Klaassen. Het gezin, met de kinderen uit het eerste huwelijk van haar vader, woont in de Torenstraat. In 1787 trouwt Trijntje in de Martinikerk in Groningen met de Duitse soldaat Johann Andreas Greuling, ook wel Andries Cramer of Kremer genoemd. Na de geboorte van hun eerste kind Elizabeth in januari 1788 verhuist het gezin naar Schlitz in de Duitse deelstaat Hessen. Haar man Adreas overlijdt in 1793. Trijntje blijft met twee jongen kinderen achter in een voor haar onbekend land, zonder familie of vrienden. Ze besluit daarom terug te keren naar haar geboortedorp Ezinge.

Foto van een gedeelte van de originele tekst uit het schrift.

Een paar jaar later hertrouwt zij met de twintig jaar jongere Wijbe Wijbrands. Ook deze man wordt haar ontnomen, alsmede een haar zoon Gerhard in 1806 die dan nog maar 15 jaar is [4]. Trijntje gaat als naaister in dienst bij weduwnaar Arend Gerrits Arends in de Torenstaat te Ezinge. Tijdens haar werk vertelt ze zijn twee kinderen verhaaltjes.

De 11-jarige Gerrit Arends schrijft hier de titel van de verzameling verhalen op een van de eerste pagina's van het schrift.

Een van de kinderen, de 11-jarige Arens Gerrit Arends [6], schrijft de verhaaltjes van Trijntje Alberts tussen 1800 en 1804 op in een schrift en noemt de verzameling:

‘Vertelseltjes door de vrouw van Wybo Wybrands, in de wandeling genaamd Trijntje Soldaats, verteld aan G.A. Arends en K.A. Arends ten huize van hunnen vader A.G. Arends in hunne kinderjaren alwaar die vrouw menigmaal werkzaam was om klederen te herstellen, enz. en opgeschreven door Gerrit Azn. Arends toen ter tijd pl.m. 1800 tot 1804’.

Het schrift blijft bewaard en wordt in 1928 door Eilina Huizenga-Onnekes bibliofiel uitgegeven als Groninger volksvertellingen. Het boek van Trijntje Soldaats telt zeventien verhaaltjes en is een van de oudste mondeling overgeleverde sprookjesverzamelingen, ontstaan vóór de gebroeders Grimm hun sprookjes hebben opgetekend. In de vertellingen van Trijntje Soldaats zijn varianten op bekende sprookjes als Klein Duimpje en Blauwbaard te vinden. Andere zijn minder bekend, zoals het dierensprookje waarin een mus wraak neemt op de boer die zijn vriend de hond gedood heeft:

"Eet mij levend op", zei de mus. De boer at de mus op. Plotseling moest hij vreselijk poepen en hij vroeg zijn vrouw op te letten of de muis er ook uit kwam. De vrouw stond klaar met een bijl. Toen zij de mus zag vroeg ze of ze toe zou slaan. De boer riep: "Ja!", en de vrouw sloeg toe. […] toen sloeg de vrouw de boer een plak van zijn gat af. Toen de mus wegvloog, riep hij: "Nu ben je een stuk uit de brijpot en een plak van je gat kwijt"

Gedenkplaat aan de gevel in de Torenstraat van Ezinge.

Het schriftje blijft ruim een eeuw lang onaangeroerd liggen op een zolder in Ezinge. Daar komt verandering in als de onnavolgbare folkloriste Eilina Johanna Huizenga-Onnekes het schriftje tussen haar familiepapieren vindt. Gerrit Arend Arends is haar betovergrootvader. Eilina houdt het schriftje in haar handen en besluit de verhalen uit te gaan geven, mét de spel- en schrijffouten van de 11-jarige Gerrit. Dit resulteert in Groninger Volksvertellingen I: Het Boek van Trijntje Soldaats. De eerste editie komt uit in 1928, en wordt door Johan Dijkstra geïllustreerd in houtsneden. Nicolaas Werkman zorgt voor de vormgeving en drukt het boek. Het is deze publicatie die over het algemeen wordt gezien als het eerste in het Nederlands geschreven sprookjesboek.

In 1958 verschijnt een tweede druk van Trijntje Soldaats in facsimile-editie. Het boek wordt, samen met Huizenga-Onnekes’ Boek van Minne Koning, in 2003 bewerkt door Carola Rombouts en Coos Dieters. Zij hanteren voor de nieuwste druk eigentijdse typografie en gebruiken andere illustraties. In de inleiding van de tweede druk wordt geschreven dat Trijntje geboren is op 11 april 1751 i.p.v. 19 januari 19 januari 1949.

Overzicht van de tentoonstelling over het boek van Trijntje Soldaats in Ezinge.

Tentoonstelling
Er is er een gloednieuwe (mini-)tentoonstelling over Trijntje Soldaats in Museum Wierdenland in Ezinge geweest, van 1 juni 2018 t/m 14 april 2019. Tijdens de openingsuren van het museum voor het publiek toegankelijk geweest. Aansluitend aan de tentoonstelling is er ook een supertof educatieproject op touw gezet en zijn er verschillende activiteiten georganiseerd tijdens een groot verhalenfestival op 15 en 16 september 2018 [1].

Ik ben een van de gelukkigen die de tentoonstelling heeft mogen zien. Juist in die periode zijn wij uitgenodigd op de borg Allersma en hebben we uiteraard ook het museum bezocht te Ezinge en de tentoonstelling van Trijntje Soldaats bewonderd. Om nog meer te genieten hebben we de voetstappen van Trijntje door Ezinge gevolgd, eindigend bij de prachtige kerk op de restanten van de wierde. Zie: Fotoalbum. 'Van Aduard naar Lauwersoog.'

Uitsnede van een pagina uit de gedrukte versie.

Fragment
'Daar was eenmaal een grootoog en een kleinoog en het waaren beide neefs en het waaren ook beide boeren. en kleinoog had een koe en grootoog had veel meer koijen en veel meer land en kleinoog zijn koe kwam in grootoog zijn land. doe zeide grootoog dat als zijn koe er weer in kwam – de koe dood te houwen. doe zeide kleinoog goed doe dat maar. en doe kwam de koe er weer in en doe hoew hij de koe doot en kleinoog ging heenen en vilde de koe en ging er met na de markt met de kaar'.

koijen = koeien, doe = toen, houwen = slaan, hoew = sloeg, kaar = kar

Het eerste sprookjesboek?
Vóór het boek van Trijntje Soldaats zijn overigens wél in het Nederlands sprookjesboeken uitgegeven, dit zijn echter vertalingen geweest. Zo is al in 1697 'Sprookjes van Moeder de Gans' van de Franse schrijver Charles Perrault uitgegeven. In 1884 verschijnt 'Niederländische Sagen', zij het in het Duits. Rond het eind van de negentiende eeuw zijn veel Nederlandse sprookjes gepubliceerd in het tijdschrift Volkskunde.

Complete tekst van de veertiende vertelling van Trijntje Soldaats.