De kerk van Dorkwerd.

De geschiedenis van het kerkje van Dorkwerd gaat verder terug dan dat bekend is, zo is het bouwjaar van de kerk onduidelijk. Wel weten we dat de kerk als kapel deel heeft uitgemaakt van het klooster van Selwerd. De kerk en het gebied eromheen worden in 1507 door paus Julius II bevestigd als zijnde al 'ongeveer 292 jaar' (dus sinds ca. 1215) onderdeel van het klooster.

De Selwerderkerk is in 1648 in opdracht van Stad en Ommelanden herbouwd of hersteld, vermoedelijk na een bouwvallige periode tussen 1595 tot 1648. Het kerkje ligt oorsponkelijk op een wierde, afgegraven in 1906 onder toezicht van een student die later beroemd zou worden in het noorden, namelijk A.E. van Giffen. Het oudst bekende notulenboek dateert uit 1701, men spreekt dan over de gecombineerde gemeenten van Wierum en Dorkwerd. De gegevens uit deze beknopte geschiedenis zijn ontleend aan het kerkelijk archief over Dorkwerd.

Dorkwerd (Gronings: Dörkwerd) is een klein wierdendorp, gelegen direct ten noorden van de stad Groningen in de provincie Groningen in Nederland. Eerder viel het onder de gemeente Hoogkerk die in 1969 bij Groningen werd gevoegd. Dorkwerd wordt in de middeleeuwen 'Dorquare' of 'Folqakerke' genoemd en de benaming 'Monomawalde' slaat waarschijnlijk op het omringende land (walde = -wolde = moerassig bosgebied). Folqakerke slaat ofwel op de mansnaam 'Folkert' of op Folkerdinge, een van de oudste families in het stadspatriarchaat.

Exterieur van de kerk en de klok
Het kerkje heeft tot 1749 geen klok en toren. In 1749 wordt een dakruiter met nieuwe klok geplaatst aan de westzijde van het kerkdak. Deze nieuwe klok wordt gegoten in Groningen en heeft als opschrift:

‘FUDIT BORGHARD. GRONIGA JOSEPH TRIP COLLATOR 1749’

De dakruiter is echter geen lang leven beschoren: in 1776 wordt deze verwijderd 'wegens bouwvalligheid'. De aanzetten in de spantconstructie zijn nog steeds zichtbaar, als herinnering aan deze dakruiter. Na de verwijdering van de dakruiter wordt besloten om de klok uit te hangen aan de westgevel Een dergelijke constructie vinden we thans bijvoorbeeld nog bij het kerkje te Janum in Friesland. In totaal heeft de klok daar 53 jaar gehangen tot 1829. In dat jaar moet deze situatie noodgedwongen worden beëindigd wegens gevaarlijke scheurvorming in de top van de westgevel.

Als in 1824 de kerk van Wierum wordt afgebroken (het kerkhof is thans nog in gebruik) komen klok en klokkenstoel hiervan vrij. Zoals genotuleerd in het kerkenraadsverslag van 13 december van dat jaar heeft men in deze strenge winter met vereende krachten de klok en de klokkenstoel per slede over het ijs van het Reitdiep van Wierum naar Dorkwerd overgebracht. De klokkenstoel van Wierum wordt te Dorkwerd opgebouwd ten noordwesten van het kerkhof, op de hoek van het huidige lijkenhuisje. De oude klok van 1749 is overbodig en wordt derhalve verkocht aan een koperslager te Groningen.

Bij de wederopbouw van de klokkenstoel in 1829 is deze al in een slechte staat. In totaalheeft deze het maar 39 jaar uitgehouden. In 1844 als Koning Willem 1 komt te overlijden, wordt dit maar al te duidelijk. Ten teken van rouw moeten gedurende 8 dagen alle kerkklokken van zonsopgang tot zonsondergang geluid worden. Zo ook de klok van Dorkwerd. Omdat de klokkenstoel echter in een erg slechte slaat verkeert, moet deze eerst hersteld worden door de gemeente-timmerman van Hoogkerk. In 1869 wordt de klokkenstoel afgebroken en wordt de huidige toren gebouwd. De klokkenstoel in de toren wordt wederom gemaakt van de klokkenstoel die 39 jaar dienst heeft gedaan op de terp van Dorkwerd en daarvoor al te Wierum.

In 1905 is weer groot onderhoud aan de klokkenstoel nodig. In dat jaar wordt deze versterkt met stalen balken. Deze stalen balken zijn in 1995 doorgeroest en zijn weer vervangen door een gedeeltelijke nieuwe houten constructie.

Op 18 februari 1943 wordt de klok van Dorkwerd gevorderd door de Duitse bezetter. Gelukkig is de klok de smeltkroes bespaard gebleven, zodat op donderdag 11 april 1946 deze weer wordt teruggeplaatst tegen betaling van de somma van ƒ119,-. De merktekens van dit Duitse avontuur zijn nog altijd zichtbaar op de klok. Evenals overigens de inscriptie:

‘GERHARD SCHIMMEL HEFT MY GEGOTEN VOOR JACOB VERMATEN. 1682’.

Gerhard Schimmel is in die tijd een reizende klokkengieter uit Amsterdam. Deze man heeft de klok gegoten op de terp of in de kerk van Wierum in opdracht van Jacob Vermaten. Hij is waarschijnlijk een zoon van een rijke patriciërsfamilie uit Amsterdam.

De kerk van Dorkwerd vóór de restauratie.

De toren
Met de bouw van de toren in 1869 is de klokkenstoel verdwenen en is de kerkdeur aan de zuidwesthoek van de kerk dichtgemetseld en is een nieuwe deur in de westgevel gemaakt. De toegangsdeur in de zuidgevel heeft een neogothische boog gehad en draaide naar binnen. De huidige deur is rechthoekig van vorm en tweedelig. Op het kozijn aan de torenkant staat: 'Jesaja 2 Vers 3':

‘…en vele natiën zulten optrekken en zeggen 'Komt.
laten wij opgaan naar de berg des Heren, naar het huis van de God Jacobs, opdat Hij ons lere aangaande Zijn wegen en opdat wij Zijn paden bewandelen. Want uit Sion zal de wet uitgaan en des Heren woord uit Jeruzalem’.

In 1995 is een grote restauratie uitgevoerd. Toren, klokkenstoel, klok en dak zijn geheel gerestaureerd. Tijdens de restauratie is gebleken dat alle 16 balkkoppen van de zolderdraagbalken ingerot waren over een gemiddelde lengte van 1 meter. Het feit dat ze allemaal verrot waren mag, ondanks het wrange feit zelf, uniek genoemd worden. Deze balkkoppen zijn middels houten aanlassen wederom hersteld. Tenslotte is de kerk rondom voorzien van koperen dakgoten en bliksemafleiding.

Interieur
In 1848 is het interieur van de kerk vernieuwd en wordt de opstelling van de banken inclusief preekstoel gewijzigd. De preekstoel heeft aan de zuidermuur precies in de knik tussen schip en koor gestaan. De zogenaamde collatorbank (later ‘Hooiboers' bank) wat nu de kerkvoogdenbank is met het wapen van de bouwers/herstellers uit 1648 (Stad en Ommelanden) heeft dan tegen de oostmuur gestaan, waar boven deze bank een venster is geweest. Een en ander is nu nog zichtbaar aan de schaduwen boven het klankbord van de preekstoel. Deze wijziging wordt uitgevoerd door de dorpstimmerman van Dorkwerd de heer H. Olthof. Bij de renovatie van het interieur in 1989 is deze situatie gewijzigd in de huidige opstelling waarbij de 130 jaar in gebruik geweest zijnde oude geschilderde banken vervangen zijn door de banken uit de Sionskerk. Deze banken uit 1925 (Jugendstil!) worden door velen door hun afwijkende stijl niet gewaardeerd omdat ze niet passen bij de bouwstijl van de oude kerk.

De grote restauratie van 2007
Op 21 september 2007 is een ingrijpende - negen maanden durende - restauratie van de kerk afgerond. De kerk blijkt helemaal verzakt en is op palen gezet om verzakking in de toekomst te voorkomen. Het interieur en het orgel zijn opgeknapt en er is vloerverwarming aangelegd. Uit archeologisch onderzoek dat voor de restauratie is uitgevoerd, is gebleken dat de wierde weliswaar al in de middeleeuwen bewoond is geweest, maar dat het niet zeker is, of er in die tijd ook al een kerk heeft gestaan. Wel zijn er sporen van een middeleeuws kerkhof gevonden. De kerk is inmiddels een Rijksmonument.

De kerk is in 1971 aangewezen als rijksmonument. Terenover de kerk staat de pastorie uit 1829. Deze werd gebouwd na afbraak van de pastorie in Wierum.

Collecten- en doop standaard
De standaards voor de collecten schaal en het doopvont zijn ongeveer 300 jaar oud. Eén ervan is afkomstig uit de kerk van Wierum. De kerk van Oostum bezit een identieke standaard met dezelfde versieringen als die van Dorkwerd met gesmede kerfwerk op de poten en staander, bloemkelk en krulblad. Deze standaards zijn in juli 1996 gerestaureerd en beide zijn weer in gebruik.

Het orgel
Het orgel is een Van Oeckelen en is gebouwd te Haren. Vermoedelijk is het orgel kant en klaar gekocht in 1908, uit de werkplaats van Van Oeckelen. Immers als het op bestelling gemaakt zou zijn, zou het front anders zijn uitgevallen. Doordat de zolder te laag is past de middelste siervaas er niet op. Ook loopt de zolderbalk dwars door de orgelkast heen, Het orgel is nu ongeveer 88 jaar oud en staat sinds 1 januari 1995 op de monumentenlijst en wordt ook als zodanig behandeld.

In juni 2013 wordt bekend gemaakt dat de hervormde gemeente van Dorkwerd haar Van Oeckelenorgel uit 1908 wil laten restaureren. De gemeente doet daarom een oproep in ‘De Waarheidsvriend’, het orgaan van de Gereformeerde Bond, om de restauratie financieel te ondersteunen. ‘Onze kleine actieve gemeente wil dit instrument, dat op dit moment amper bruikbaar is voor de erediensten, graag zijn welluidende stem teruggeven’, zo schrijven J. F. Oldenhuis, voorzitter van de kerkvoogdij, en kerkrentmeester N. van den Bergh-Bos (3). De hervormde gemeente van Dorkwerd is een kleine hechte gemeenschap die al jaren maar slecht een dertigtal leden telt, maar toch nog een eigen dominee heeft.

Avondmaalstafel
Op 6 juni 1878 ontvangt de kerk een legaat van Heer Derks Teisman. Men besluit hiervan een avondmaalstafel te kopen, met als ingegraveerd opschrift:

‘TER GEDACHTENIS AAN HERE DERKS TEISMAN. 1878'

De avondmaalstafel heeft een marmeren blad en is hierdoor loodzwaar. Origineel heeft onder de tafel een Biedermeyer onderstel gezeten, als de tafel gebruikt moest worden voor het avondmaal moest het zware gevaarte verplaatst worden. Hiertegen is het onderstel echter niet bestand geweest zodat de poten los gingen zitten en het onderstel vervangen is door een hardhouten onderstel. Ook hiervan vinden velen dat dit onderstel niet past bij de tafel uit 1878. In de Hervormde kerk van Dorkwerd vinden heden ten dage nog iedere zondag diensten plaats. Gelukkig is deze gemeente nog steeds in staat om de gebouwen te onderhouden dankzij de trouwe kerkgangers.

Bronnen:

1. 01. Een uitgave van de Kerkvoogdij van de Hervormde Kerk van Dorkwerd, sept. 1969.
2. 02. Wikipedia, kerk van Dorkwerd.
3. 03. Reformatorisch Dagblad, 24-06-2013: ‘Hervormd Dorkwerd wil orgel restaureren’.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
Hoogeveen, 9 oktober 2013. Revisie: 23 december 2023. Verhaal: © Harm Hillinga.			↑ Top