De kerk van Den Horn en Sint Margriet
De arm van Sint Margriet in Lagemeeden
De kerk in Den Horn is in 1862/1863 gebouwd. De geschiedenis van de kerk van Den Horn begint eigenlijk in het naastgelegen gehucht Lagemeeden. De kerk in Lagemeeden is in 1340 vanuit het klooster vanuit Aduard gesticht.
In de vijftiende eeuw kan de kerk van Lagemeeden een belangrijke relikwie verkrijgen, namelijk een gedeelte van de arm[1] van de heilige Margaretha. Het verkrijgen van relieken is alleen voor de rijkere kerken weggelegd, dus de kerk van Lagemeeden moet welvarend geweest zijn. Lagemeeden zal dankzij de relikwie een bedevaartsoord zijn geworden. In volksverhalen over deze kerk wordt beweerd dat de arm zich daar nog zou bevinden, misschien wel begraven in een sloot. Immers na de hervorming zijn vrijwel alle katholieke ‘herinneringen’ uit de kerken verwijderd.
Wie is de heilige Margriet Sint Margriet is een dochter van een heidense priester in Pisidië. Ze wordt opgevoed als christen. Na haar gedwongen huwelijk weigert ze haar geloof op te geven. Als ze niet aan de heidense goden wil offeren wordt ze opgesloten en gemarteld. Al deze gruwelijkheden overleeft ze ongeschonden. De duivel openbaart zich in de gedaante van een gevaarlijke draak die haar verslindt. In zijn binnenste maakt ze een kruisteken, waarna het beest uit elkaar barst en zij ongedeerd blijft. Sint Margriet wordt altijd afgebeeld met een draak aan haar voeten. Ze is een van de ‘veertien heilige helpers', omdat ze wordt aangeroepen bij ziektes en kwalen. Ze is de patrones van voedsters, verpleegsters, vroedvrouwen en nierpatiënten en wordt aangeroepen bij barensweeën en zwangerschap, wegens haar ontsnapping uit de buik van de draak, en onvruchtbaarheid. Opvallend is dat de naam Margaretha, Margreet, Margriet, Greet of Grietje in deze streek vaak in iedere familie wel voorkomt.
Ruzie Op het moment dat de kerk van Lagemeeden wordt afgebroken is het omliggende dorp al verdwenen. De parochianen van de omliggende streken gebruiken de kerk tot die tijd echter nog steeds. De kerk raakt intussen wel zodanig in verval dat ‘de kerkgangers steeds meer weiland kunnen zien door de muren heen'. Er moet een nieuwe kerk komen, maar de daadwerkelijke bouwplaats van de kerk wordt een waar hoofdpijndossier. Een deel van het bestuur wil dat de kerk in het centrum van het dorp zal worden geplaatst, het andere deel wil dat de kerk bij de Kerketil zal komen omdat deze plaats meer centraal in de gemeente ligt. De pastorie van Lagemeeden staat nog in Oostwold en een deel van de gemeenteleden willen dan ook dat de nieuwe kerk in de buurt van de pastorie komt te staan. Ook de verplaatsing van de klok uit de oude klokkenstoel van Lagemeeden laat de gemoederen van de dorpelingen hoog oplopen. Velen zijn het er al niet mee eens geweest dat de klok destijds door de burgerlijke gemeente Aduard is ingeruild voor een minder zware klok afkomstig uit de kerk van Ureterp. De bewoners uit Hoge- en Lagemeeden willen hun klok op de oude plaats behouden. Door de klok te verplaatsen zal ze niet meer worden gebruikt voor begrafenissen en het beluiden van de doden uit het kerspel.
De (hervormde) kerk van Den Horn is al lang niet meer in gebruik, en is hier al gerestaureerd.. De bomen ervoor zijn ontdaan van de kruin.
De nieuwe kerk in Den Horn Vijftien leden stemmen uiteindelijk vóór de bouw bij de til en veertien voor de bouw in het centrum. Als reactie op de gang van zaken schrijft een aantal gemeenteleden protestbrieven aan het ‘Provinciaal College van de Hervormde Gemeente’ en aan ‘Gedeputeerde Staten’. Hierin stellen ze dat het plaatsen van de kerk buiten het dorp schadelijk zal zijn ‘voor kerkelijke en industriële belangen'. Ook zal het ‘afvalligen’ kunnen veroorzaken en tot voedsel verstrekken om tot het afgescheiden geloof over te gaan'. Uiteindelijk wordt door de Algemene Synode besloten de kerk wel bij de Kerketil te bouwen, zodat de kerk in het midden van de kerkelijke gemeente komt te liggen. Zo ligt de kerk ook voor de omwonenden centraal. De plaats van de kerk is dus symbolisch gekozen om te laten zien dat de kerk niet alleen de gemeenteleden uit Den Horn toebehoort.
Van Lagemeeden rest nu alleen nog een eeuwenoud kerkhofje dat via een smal, doodlopend weggetje vanuit Den Horn bereikbaar is. De kerkbanken van Lagemeeden worden verplaatst naar de nieuwe kerk in Den Horn [2].
Stemmen over een nieuwe kerk De kerk van Den Horn (1862/1863), is de opvolger van een verdwenen 14e-eeuwse kerk in het nabijgelegen Lagemeeden.
De kerk van Lagemeeden is in de negentiende eeuw ernstig in verval geraakt, zodat afbraak onvermijdelijk is.
Ter plaatse resteert nog slechts een over een smal pad bereikbaar kerkhof.
Geen diensten meer Sinds 1981 zijn er geen diensten meer gehouden in de kerk van Den Horn.
Als op 11 december 2009 wordt besloten tot restauratie [3], schrijft iemand op een briefje: ‘Zo kerkje, ga maar lekker uitrusten en laat je maar mooi maken.’
In 2011 wordt het gebouw overgedragen aan de SOGK, de ‘Stichting Oude Groninger Kerken’. Het fungeert nu als cultureel centrum voor exposities en concerten.
De restauratie is op 26 november 2010 opgeleverd en is uitgevoerd door ‘Notebomer’s Bouwbedrijf’ uit Lutjegast op basis van een restauratieplan van Holstein Restauratie Architectuur uit Groningen.
De restauratie van de torenspits heeft € 180.000 gekost en die van de kerk € 350.000[4].
Naast de restauratiewerk- zaamheden zijn ook diverse voorzieningen als sanitair en een keukentje aangebracht. Hierdoor is de kerk nu ook geschikt voor het houden van diverse activiteiten.
Deze activiteiten worden georganiseerd door de Stichting ‘Vrienden van het kerkje Den Horn’.
Deze Stichting houdt ook na de overdracht aan de SOGK het dagelijks beheer van de kerk[5].
Bouwgeschiedenis Dat zuinigheid bij de bouw van de nieuwe kerk in Den Horn voorop heeft gestaan, blijkt onder meer uit het hergebruik van afbraaksteen uit de middeleeuwse voorgangerkerk in Lagemeeden. De nieuwe kerk is ontworpen door architect W.K. Dusseldorp in een sobere stijl met neoklassieke elementen. De eclectische façade is opgebouwd in diverse stijlen en heeft de vorm van een symmetrische klokgevel. De al rustico6 gemetselde hoekpilasters zijn bekroond met gietijzeren vazen. De gevel eindigt in een klassiek fronton met daarboven een vierkante dakruiter met gietijzeren hekwerken in neogotische stijl in de openingen.
In de negentiende eeuw staat de kerkbouw lange tijd onder toezicht van het ‘Ministerie van Waterstaat’. In het geval van de Dusseldorps is dat een familiezaak, want de vader van de architect, G. Dusseldorp, is waterstaatsingenieur. Zoon Willem Kornelis heeft trouwens ook de hervormde kerk van Onderdendam en de (katholieke) Sint-Jozefkerk van Zuidhorn ontworpen.
Zicht op de balustrade. Er is geen orgel aanwezig. Interieur van de kerk ná de restauratie van 2010.
Interieur Het ingetogen interieur, waarin de kleuren wit, rood en blauwgroen domineren, is grotendeels in originele staat bewaard gebleven. Een orgel ontbreekt; op de galerij boven de ingang staan zitbanken. De banken in de kerkzaal, waarvan een deel is versierd met gietijzeren knoppen, zijn afkomstig van de voorgangerkerk in Lagemeeden. De zeskantige preekstoel hangt centraal tegen de noordwand en aan weerszijden staat een sierlijke ouderlingenbank met gietijzeren decoraties. Tot de inventaris behoren onder meer een 17e-eeuwse avondmaalstafel en een gietijzeren stander met een messing doopschaal [7].
Zicht op de preekstoel. Interieur van de kerk ná de restauratie van 2010.
Cultureel erfgoed De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed omschrijft de kerk als volgt:
Hervormde zaalkerk, getuige een gevelsteen gebouwd in 1862 in een eclectische stijl met enkele klassieke motieven. Omstreeks 1945 is in het portaal een ruimte afgetimmerd. Bijzonder aan het interieur is dat het zich in zeer originele staat bevindt en dat de diverse onderdelen zeer fraai zijn vormgeven. Het orgel wordt wegens te weinig monumentale waarde niet van rijkswege beschermd.
De kerk is beeldbepalend gelegen aan het begin van het lintdorp Den Horn en wordt deels omgeven door weiland. Aan de voorzijde staan twee monumentale linden. Een niet-origineel hek met aan weerszijden twee achthoekige pijlers bekroond met ijzeren dennenappels verleent toegang tot de kerk.
Een deel van de banken vóór het jaar 2010.. De restauratie heeft nog niet plaatsgevonden, wat hier duidelijk zichtbaar is.
Omschrijving De zaalkerk op rechthoekige plattegrond is opgetrokken in rode baksteen op een naar voren springend trasraam en wordt gedekt een zadel/schilddak, waarop zwart geglazuurde Hollandse pannen (achterzijde niet-originele golfplaat), waartegen een klokgevel is geplaatst; gewone en rozetankers; niet-originele goot; houten piron[8] met gietijzeren naaldvormige bekroning. Op het dak een beschoten rechthoekige dakruiter met aan weerszijden een halfrond galmgat waarvoor een ijzeren balustrade is geplaatst; ingesnoerde spits met niet-originele dakbedekking bekroond met een windwijzer in de vorm van een haan. De gevels worden geleed door staande vensters met halfrond bovenlicht waarin decoratieve ijzeren roedenverdeling[9] onder rollaag en natuurstenen onderdorpel. De entree bevindt zich in het middenrisaliet van de symmetrische klokgevel aan de voorzijde (zuidgevel) en bestaat uit twee houten paneeldeuren met getoogd[10] tweeruits bovenlicht onder segmentboog[11] waarvoor een hardstenen stoep. Boven de entree een gevelsteen waarin het bouwjaar 1862 en de namen van de kerkvoogden, de predikant en de onderwijzer. Boven de gevelsteen een halfronde nis onder rollaag. De klokgevel wordt bekroond met een houten fries en fronton. Aan weerszijden van het risaliet een staand halfrond venster en op de hoeken gemetselde pilasters bekroond met een gietijzeren vaas.
De westgevel wordt door zes gemetselde pilasters[12] in vijf velden verdeeld. In de velden een halfronde nis en vier staande halfronde vensters.
In de achtergevel (noordzijde) twee halfronde nissen.
De oostgevel wordt door zes gemetselde pilasters in vijf velden verdeeld. In de velden een halfronde nis en vier staande halfronde vensters.
In het interieur zijn onder meer van belang: het houten tongewelf met ijzeren trekstangen (niet-origineel plafond), de gietijzeren roosters, de vensters met gestucte omlijsting, de centraal gelegen zwart/witte tegelvloer met aan weerszijden houten banken met gietijzeren bekroning, de houten tochtdeuren waarin glas-in-lood, op het houten podium in de apsis de houten preekstoel met vijfkantige kuip en borstwering van gesneden paneelwerk waarop een houten lezenaar en waarboven een zeskantig houten klankbord met decoraties in stervorm, links van de preekstoel een zeven treden tellende houten trap met aan weerszijden een leuning van hout en ijzer, aan weerszijden van de preekstoel de houten ouderlingenbanken bekroond met ijzeren decoraties, de losse houten lezenaar op rechthoekige voet en met schuin oplopend deel van gietijzer, het gietijzeren doopvont met koperen schaal, het kerkzakje, de ijzeren lampen met glazen kelken, de orgelgalerij met balustrade van hout en ijzer, in het portaal de houten paneeldeuren.
Waardering Hervormde kerk van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde:
Het harmonium Er is een harmonium, ‘The Lakeside Chicago’, aanwezig. Voor 1900 is er een kerkorgel aanwezig geweest, een gedeelte van het binnenwerk is in 1900 gebruikt voor de Doopgezinde kerk in Noordhorn. Of het harmonium nog bespeelbaar is, is mij niet bekend.
Manuaal: FF-f3
Bij de Marinaprocessie van Den Horn naar Lagemeeden in 2020 zijn maar weinig deelnemers aanwezig geweest. Volgens de kloosterkroniek (in eerste 1e aanleg voltooid in 1485) heeft de kerk over een relikwie van de heilige Margaretha beschikt, ook wel Sint Margriet of Heilige Marina genoemd, namelijk een gedeelte van haar arm.
Marinaprocessie van Den Horn naar Lagemeeden Leden van de Groninger Russisch-orthodoxe kerk hebben op 2e Pinksterdag 2020 een processie ter ere van de heilige Margaretha gehouden. Vanwege de coronamaatregelen is er geen gebedsdienst in Den Horn geweest. Een klein groepje, bestaande uit circa twaalf gelovigen hebben een eenvoudige pelgrimstocht naar het oude kerkhof aan de Lagemeeden gemaakt [15], immers in Lagemeeden nabij Den Horn, heeft ooit de parochiekerk gestaan.
|
||||||||||||||
|
||||||||||||||
