Het Visserijmuseum van Termunterzijl

Het visserijmuseum van Termunterzijl. Bron: Website Visserijmuseum Termunterzijl.

Huisvesting

De Stichting Visserijmuseum Termunterzijl is verantwoordelijk voor de verbouw, de inrichting, het onderhoud en de exploitatie van het museumgedeelte:

- Ten behoeve van de inrichting tot museum zijn er bouwkundige werken uitgevoerd.
- Tevens is er in temperatuur-, c.q. klimaatbeheersing voorzien, ook is er in veiligheid geïnvensteerd.
- Een architect heeft deze wensen in zijn ontwerp verdisconteerd.

Korte geschiedenis van Termunterzijl
In 1601 wordt in de monding van het Termunterdiep een sluis (zijl) gelegd. In 1725 krijgt bouwmeester Antoni Verburgh opdracht deze te vervangen door een nieuwe sluis. Het resultaat is de 'Boog van Ziel', die anno heden nog steeds het zoete en zoute water van elkaar scheidt. Het Termunterzijldiep is niet alleen belangrijk voor de afwatering, maar is ook uitgeroeid tot een belangrijke scheepvaartverbinding met het achterland.

Sluizen geven schippers hebben gelegenheid gegeven om scheepsbenodigdheden en proviand in te slaan. Het gevolg is dat zich bij de sluis, behalve sluis- en overheidspersoneel, ook middenstanders vestigen. Kortom, rond de Termunterzijl ontstaat een woon- en werkgemeenschap: Termunterzijl.

Het voornaamste exportartikel is de uit de Veenkoloniën afkomstige turf geweest. De turf is onder andere naar Noordduitse steden vervoerd. Op de terugweg is compost (voor het vruchtbaar maken van de dalgronden) en hout meegenomen. Ook worden bakstenen en landbouwproducten via de haven van Termunterzijl vervoerd. ´Golden Zieltje´ krijgt de plaats heel toepasselijk.
Naast de binnenvaart doet ook zeevaart nadrukkelijk van zich spreken. In 1852 worden rond 170 zeeschepen ingeklaard en iets meer dan 200 uitgeklaard. Hun bestemmingen zijn havens in vooral Noorwegen, Duitsland, Rusland en Engeland. Ook worden vanuit Termunterzijl trans-Atlantische reizen ondernomen. Veel zeevaartkapiteins kiezen het dorp als woonplaats. De welvaart in Termunterzijl wordt geschetst in de bijnaam voor het dorp: ‘Golden Zieltje’. In 1866 hebben veertien zeeschepen hun domicilie in Termunterzijl.

Vanaf 1900 lopen de zeevaartactiviteiten sterk terug. Het in 1875 opgeleverde Eemskanaal en de goed geoutilleerde haven van Delfzijl met haar rechtstreekse water- en spoorverbindingen met het westen van het land overvleugelen de haven van Termunterzijl.
De afname van de zeevaart loopt synchroon met een groeiende interesse voor de beroepsvisserij. Dit beperkt zich aanvankelijk tot het uitzetten van staande netten op de Dollard en langs de Nederlandse laagwaterlijn. De netten worden rond laagwater leeggehaald, waarbij de vissers zich bedienen van sliksleden, in het Gronings: kraiten genaamd. 

Later schakelen de vissers over op boten die op de Eems ter visvangst varen. Het levert tal van internationale disputen op met de Duitsers, die het alleenrecht van visvangst op de Eems claimen. Het kom tot een internationaal compromis en Termunterzijl ontwikkel zich vervolgens tot een visserijdorp. Vrijwel iedere inwoner heeft connecties met de visserij, als eigenaar van een vissersschip, van een garnalendrogerij, als handelaar of als werknemer op de visafslag. In vrijwel ieder huisgezin worden dagelijks door vrouwen en kinderen vele tientallen kilo’s consumptiegarnalen gepeld.

De visserij legt gedurende een eeuw een nadrukkelijk stempel op het dorp. In de jaren tachtig van de vorige eeuw komt er een ommekeer in de wijze van exploitatie van visserijbedrijven. Het betekent op termijn het einde van de Termunterzijlster vissersvloot.

De vloot heeft op het hoogtepunt uit ongeveer 35 kotters bestaan en het dorp beleeft in die dagen goede tijden. De haven heeft dan nog een open verbinding met de Eems welke later is afgesloten door een stormvloedsluis. In het begin van de jaren zeventig begint de grootste achteruitgang en kiezen velen voor een baan op de wal. Op dit moment zijn er geen beroepsvissers meer over. De laatste garnalenvisser van Termunterzijl vertrekt in het jaar 2000 uit de haven van Delfzijl. Voor het visserijmuseum heeft de heer Kerbof een prachtige film daarover gemaakt, welke is te bezichtigen.

Monument voor twaalf vissers
In mei 2016 is een monument onthuld ter nagedachtenis aan vissers uit het dorp die nooit meer van zee zijn teruggekeerd. De dood van de twaalf mannen heeft diepe sporen nagelaten in het dorp.
Vandaar dat het Visserijmuseum in Termunterzijl, met steun van sponsors en het Waddenfonds, opdracht heeft gegeven voor het plaatsen van een monument op de dijk van het dorp.

Kunstenaar Hans Nipshagen te Borgsweer heeft het kunstwerk gemaakt, dat de boeg van een vissersboot moet voorstellen. In de boeg zijn de twaalf namen van de overleden vissers gegraveerd. Burgemeester Gerard Beukema van de gemeente Delfzijl heeft het monument onthuld.

Op het monument staan veertien namen. Bijzonder is dat ook vier Duitse bemanningsleden van de reddingboot Adolf Bermpohl worden genoemd. Hun schip is vergaan op 23 februari 1967 met aan boord de zojuist geredde driekoppige bemanning van kotter TM1. Deze is boven Helgoland vergaan in de zwaarste storm die ooit op de Noordzee is gemeten. Er wordt windracht 15 bereikt. Alle zeven mannen aan boord komen om.

Er is ook een boek verschenen over de gezonken Adolf Bermpohl, waarvan historicus Hans Beukema uit Delfzijl de auteur is.

Afb. links: Het wapen van de voormalige gemeente Termunten.

Voormalige gemeente Termunten

Termunterzijl heeft tot 1990 deel uitgemaakt van de voormalige gemeente Termunten en is in 1990 voor het gevoel van de inwoners  het ware geannexeerd door de gemeente Delfzijl.

Deze herindeling wordt tot op de dag van vandaag door velen in het dorp bekritiseerd en er wordt nog vaak met weemoed gesproken over de tijd van voor de herindeling.

Tot de voormalige gemeente Termunten hebben de dorpen Termunterzijl, Termunten, Borgsweer, Woldendorp en Wagenborgen behoord die tegenwoordig worden aangeduid als de ‘buitendorpen’ van Delfzijl.

Het wapen van de voormalige gemeente Termunten

"In keel een leeuw van zilver; in een gouden schildhoek een dubbele adelaar van sabel, beladen met een schild van zilver, waarin een dwarsbalk van sinopel. Het schild gedekt door een gouden kroon van 3 bladeren en 2 parels."

Oorsprong/verklaring:
Het wapen is een combinatie van de wapens van de familie Houwerda (veld) heren, voordat de stad Groningen heerser werd (vrijkwartier). Het wapen is opgenomen in het nieuwe wapen van Delfzijl.

De Boog van Ziel. De oude sluis van Termunterzijl. Foto: oktober 2007. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (nr . 35006

Boog van Ziel en de haven

De haven, die nog tal van kenmerken vertoont van de vroegere vissershaven, is na het vertrek van de vissersschepen uitgegroeid tot een populaire watersporthaven. Het is een geliefde aanloophaven voor Nederlandse en Duitse watersporters.
In de nabije omgeving van de haven bevinden zich horecagelegenheden, visrestaurants een hotels en andere overnachtingsmogelijkheden . Het dorp is daarmee een geliefd doel voor dagrecreanten.

Het visserijmuseum

De realisatie van het museum wordt van harte door de plaatselijke bevolking gedragen. Velen, onder wie oud-vissers, hebben zich eigener beweging beschikbaar gesteld om medewerking te verlenen aan het museum, als commissielid of als rondleider.

Het museum bevat onder meer:
- Een vaste expositie over de maritieme historie, het waterschapsverleden en de visserijgeschiedenis van Termunterzijl
- Een videopresentatie
- Rondleidingen onder deskundige leiding
- Een kinderhoek met visserijgerelateerde spelletjes
- Een bibliotheek
- Wisselexposities

Het museumbestuur heeft zich nadrukkelijk een educatief doel gesteld. In dit verband zal het bezoek van scholen voor basis- en voortgezet onderwijs worden gestimuleerd. Er zullen programma’s worden ontwikkeld in de vorm van workshops, het maken (en vervolgens exposeren) van werkstukken en het aanbieden van excursies en lezingen.
Een bestaande wandelroute door en bij Termunterzijl is in de plannen geïntegreerd. Skotters zullen worden overgenomen voor de recreatievaart.

Het museum beschikt over een kerncollectie die afkomstig is uit een plaatselijke verzameling, een enige jaren geleden beëindigde permanente expositie over de visserij. Daarnaast zijn door particulieren, bedrijven, oud-vissers en musea objecten aan het museum toegezegd. Het museum zal deze beschikbaarstelling vastleggen in bruikleenovereenkomsten en schenkingscontracten.
Het museum heeft zich dus nadrukkelijk een educatieve rol gesteld. Aangeboden materiaal dient binnen deze doelstelling te passen. Een aannamecommissie zal het materiaal toetsen en selecteren aan de hand van een aannameprotocol. De registratie van de objecten wordt digitaal vastgelegd in een registratieprogramma.

De permanente expositie in het museum wordt opgebouwd rond de thema’s:
- Termunterzijl als schakel in de afwatering (waterschappen, zijlen, gemalen)
- Termunterzijl en de koopvaardij (kustvaart en trans-Atlantische vaart)
- Termunterzijl als woonplaats van welgestelde scheepseigenaars (Golden Zieltje)
- Termunterzijl en de visserij (kuulvisserij, kottervisserij, Noordzeevisserij)
- Termunterzijl als centrum van garnalenvisserij (visserij, drogerijen, thuispellerij)

Het is de bedoeling dat het museum ook een varend object krijgt. Dit is de authentieke vissloep TM 48, die in het kader van een werkleerproject in Zoutkamp wordt gerestaureerd en vervolgens om niet wordt overgedragen aan de Stichting Visserijmuseum Termunterzijl. Deze boot wordt voor het museum afgemeerd en zal worden ingezet voor demonstraties. Desgewenst kunnen ook vaartochten worden ondernomen. Daarnaast zal de boot worden ingezet voor representatieve doeleinden in de regio.

Bronnen:
- Website Stichting Visserijmuseum Termunterzijl.
- Bezoek aan het Visserijmuseum.
- RCE. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe. Hoogeveen, 4 januari 2019. Revisie: 2 augustus 2024. Samenstelling: © Harm Hillinga. ↑ Top