Het wierdendorp Dorkwerd ligt ten noordwesten van de stad Groningen, vlakbij de plaats waar het Reitdiep het Van Starkenborghkanaal kruist. Hier ligt een schutsluis in het Reitdiep en even verder richting Groningen, tussen beide waterwegen, een slibdepot van de provincie. Dorkwerd maakt deel uit van het Noordwest-Europese terpen- en wierdenlandschap, dat zich uitstrekt over Friesland, Groningen, Niedersachsen, Schleswig-Holstein tot in Denemarken. Het is een cultuurhistorisch landschap dat zijn weerga niet kent.
Dorkwerd ligt ook in het Reitdiepgebied, dat zich uitstrekt vanaf de stad Groningen tot het Lauwersmeer. Langs het sterk kronkelende Reitdiep ligt een landschap met een hoge cultuurhistorische waarde. Het gebied is 2500 jaar continu bewoond geweest en al die tijd een agrarisch gebied gebleven. Naast de wierden bepalen ook andere elementen zoals de hoofdlijnen van de verkaveling, de kronkelende wegen en waterlopen, de cultuurhistorische hoofdstructuur van het gebied. Hierrtoe dragen ook de latere cultuurhistorische elementen bij als sluizen, bruggen, molens en borgen.
Derrie
Het dorp bestaat uit een kerk, een pastorie en boerderij en een paar huizen. Het dorp telt 23 inwoners en met de omliggende boerderijen zo'n 50. De hervormde kerk staat op de afgegraven wierde en dateert van 1648 en is waarschijnlijk gebouwd op de fundamenten van een vroegere kerk. De kloostermoppen in de kerk wijzen hier eveneens op. De toren is gebouwd in 1869 ter vervanging van een houten klokkenstoel. De klok is afkomstig van de kerk van Wierum.
Dorkwerd (Gronings: Dörkwerd) is een klein wierdendorp, gelegen direct ten noorden van de stad Groningen. Vroeger viel het onder de gemeente Hoogkerk die in 1969 bij Groningen werd gevoegd. Het is het kleinste dorp van de gemeente.
Dorkwerd werd in de middeleeuwen 'Dorquare' of 'Folqakerke' genoemd en de benaming 'Monomawalde' sloeg waarschijnlijk op het omringende land (walde = -wolde = moerassig bosgebied). Folqakerke slaat ofwel op de mansnaam 'Folkert' of op Folkerdinge, een van de oudste families in het stadspatriarchaat. De kerk en het gebied eromheen werden in 1507 door paus Julius II bevestigd als zijnde al 'ongeveer 292 jaar' (dus sinds ca. 1215) onderdeel van het klooster Selwerd(1).
De wierde van Dorkwerd is afgegraven in 1906. Toezicht op de afgraving werd uitgeoefend door een student, de later beroemd geworden hoogleraar A.E. van Giffen. In een interessant rapport van E. Westra over de dorpen Dorkwerd en Wierum, waaruit gegevens gebruikt zijn voor dit artikel, lezen we dat de kerkvoogden na ampel beraad besloten hadden de grond af te graven. De grond werd naar het Reitdiep afgevoerd via een smalspoortje, waarop lorries reden, vanwaar het per schip vervoerd werd naar de arme zandgronden. Dit betekende welvaart in het dorp want de grond bracht de aanzienlijke som op van 6.965 gulden.
De oude pastorie van Dorkwerd. Foto: Hardscarf, 26 april 2014. Licentie: Creative Commons.
'Fraaije pastorie'
Op de foto, zien we in het midden van de wierde de kerk en het kerkhof en een grote boerderij. Het vlakke stuk grond tussen de kerk en deze boerderij was vroeger een boomgaard. Rechts van deze boerderij heeft vroeger nog een boerderij op de wierde gestaan. De kadastrale kaart van 1831 noemt het stuk grond aan de linkerkant van de kerk, dat op de foto begroeid is met paardebloemen, de noorderwierde en het stuk aan de rechterkant de zuiderwierde. Rond de wierde loopt een sloot en gedeeltelijk een weg. Tegenover de hervormde kerk bevindt zich de pastorie.
Het Aardrijkskundig Woordenboek van A.J. van der Aa uit 1841 schrijft hierover:
'In 1829 is hier eene nieuwe en fraaije pastorie gebouwd, in plaats van de vorige, welke te Wierum stond en toen, even als de kerk aldaar, is afgebroken. Uit de pastorie te Dorkwert heeft men een schoon gezigt op de Hunse, alsmede op den druk bezochten kleiweg, die hier ten O. voorbij loopt.'
Voormalig café Onder de Linden. Mogelijk gebouwd in 1789. Bekend vanwege de zeer grote doorrid, waar vroeger 18 paarden konden staan. Foto: Hardscarf, 26 april 2014. Licentie: Creative Commons.
Onder de linden
"Aan de bovenkant van de foto zijn nog drie huizen te zien. Het rechter huis is de vroegere herberg Onder De Linden, waar in 1919 een smederij gehuisvest was. Het etablissement bevatte een doorrit voor achttien paarden, die er ook verzorgd konden worden. Reizigers die richting Friesland reden, frekwenteerden de herberg regelmatig, evenals studenten uit Groningen.
Het kleine huisje linksboven is de in 1810 gebouwde school met de in 1832 aangebouwde onderwijzerswoning. Dit schooltje werd rond 1840 nog bezocht door zo'n 25 scholieren. Vanaf dat schooltje liep vroeger langs de sloot een pad naar het Reitdiep (linksboven nog net zichtbaar) en daar bevond zich vroeger een voetveer; aan de overkant was een veerhuis. In 1868 is een nieuwe school gebouwd, die in 1900 weer is opgeheven.
De twee huizen, gelegen aan de Zijlvesterweg, aan de rechterkant van de foto dateren van het einde van de negentiende eeuw. Een derde woning, waarin zich een winkel bevond, is afgebrand in 1942. De winkel is toen verplaatst naar het huis tegenover de pastorie en heeft daar tot 1962 als zodanig gefunctioneerd.
Niet zeer gezellig
Langs de Hogeweg van Groningen naar Dorkwerd wordt een nieuwe wijk gebouwd naast de jeugdgevangenis Het Poortje. Deze wijk staat op de verkeerde plaats en doet absoluut geen recht aan de stedenbouwkundige traditie die zo kenmerkend is voor de stad Groningen. Het zijn grote, witte mediterrane huizen met insteekhavens op te kleine percelen in een waardevol cultuurlandschap.
In het kader van de culturele manifestatie ‘Via Dorkwerd’ is op de landtong tussen de schutsluis en het slibdepot een tijdelijke paviljoen gepland in de vorm van een met gras begroeide wierde. Hierin wordt door de Britse filmregisseur, beeldend kunstenaar en tentoonstellingsmaker Peter Greenaway een tentoonstelling samengesteld.
De bewoners van Dorkwerd hebben zich tegen de bouw van dit paviljoen op deze lokatie verzet. Ze vrezen te veel overlast en herrie van dit culturele evenement en willen niet zonder overleg door stad en provincie overruled worden. Dat is nu zo en dat was zo'n kleine twee eeuwen geleden ook al zo. Uit het schoolmeestersrapport van Harm Guikema uit 1828 citeert Westra enige saillante details over Dorkwerd en zijn bewoners: 'Dorkwerd bestond toen uit 13 boeren, 2 boerenarbeiders,1 herbergier, 2 slagers, 1 timmerman en 1 onderwijzer.
Over het algemeen zijn ze nogal phlegmatiek van complectie, peinsachtig van voorkomen, stil, niet zeer gezellig, gastvrij omtrent vrienden en bekenden, doch niet omtrent vreemdelingen (...)
Het zijn vrienden van den openbaren godsdienst zonder echte godsdienstige kennis. Vlijtige lezers in de oude gereformeerde predikantenboeken; vijanden van het gezang, behalve het schreeuwend psalmenzingen (...)!
Zonder smaak voor het beoefenen der kunsten, bijgelovig, doch vrienden van het onderwijs, enkel daarom, dat de kinderen de bijbel en andere godgeleerde werken kunnen lezen.'
Inmiddels is een nieuwe lokatie voor het paviljoen gevonden, 500 meter zuidelijker, waar de bewoners geen bezwaar tegen hebben".
Bovenstaand is een artikel uit het tijdschrift Noorderbreedte, 25 - NO. 2
Noorderbreedte is het tijdschrift over het landschap, de cultuurhistorie, de natuur en het milieu in Friesland, Drenthe en Groningen.
Het kerkje van Dorkwerd staat fraai bovenop de wierde met ernaast het kerkhof. Foto: Hardscarf. 26 april 2014. Licentie: Creative Commons.
Restauratie kerk Dorkwerd ernstig vertraagd
Gepubliceerd op 25 juli 2006, 12:41
"Groningen - De restauratie van het kerkje van Dorkwerd heeft ernstige vertraging opgelopen. Oorspronkelijk zou de klus mei vorig jaar beginnen, maar er is nog niets gebeurd.
Kerkvoogd Bart Fokkens zegt dat het wachten is op berekeningen van het ingenieursbureau. Dit ingenieursbureau, bureau Wassenaar in Haren, wil echter geen commentaar geven.
Fokkens verwacht dat de aanbesteding van de restauratie plaatsvindt op 8 september. "Zodra dat rond is, willen we beginnen. Als dan de vloer eruit is, kunnen de archeologen een weeklang onderzoek doen. Daarna gaat het werk van start."
De kerk van Dorkwerd verzakt al vele tientallen jaren doordat de wierde waarop hij is gebouwd, gedeeltelijk is afgegraven. Het plan is een betonnen 'tafel' onder de kerk te construeren om verder verzakken tegen te gaan. De kerk dateert van 1648."
Archeologisch onderzoek bij Dorkwerd
Op 25 september 2003 meldt RTV Noord het volgende:
"Er wordt opnieuw archeologisch onderzoek gedaan bij de wierde Dorkwerd. De kerkvoogdij van de Hervormde Gemeente Dorkwerd wil het in 1908 afgegraven gedeelte ophogen om de afvoer van regenwater te verbeteren. Dat is voor de gemeente Groningen en de stichting Monument en Materiaal aanleiding om de wierde opnieuw te onderzoeken. De opgraving aan het begin van deze eeuw werd gedaan door de vermaarde professor Van Giffen, die vooral bekend werd door zijn vondsten in de wierde van Ezinge. Hij heeft voldoende achtergelaten voor de onderzoekers die nu in zijn voetsporen treden: er zijn inmiddels sloten, kuilen en waterputten in overvloed gevonden".
Het Dagblad van het Noorden schrijft op 18 februari 2005:
Betonnen tafel moet kerk Dorkwerd overeind houden.
"Het is een van de mooiste plekjes aan de noordrand van Stad: het gehucht Dorkwerd. Van verre zie je de kerk al staan op de wierde, met zijn voorover hellende toren. Een karakteristiek gezicht, maar wel symptoom van een kostbaar probleem. In mei gaat een grootscheepse restauratie van de kerk beginnen.
Als je de kerk van Dorkwerd binnenstapt, begrijp je op slag dat de boel bezig is te verzakken. Er lopen alarmerende scheuren over de muren en bovendien is alles scheef. De vloer loopt wat omhoog, de muren wijken uiteen. Een reddingsoperatie wordt een dure aangelegenheid, dat is duidelijk.
Het goede nieuws is dat de gemeente Groningen heeft besloten een fors deel van de restauratiekosten te betalen uit de rijkssubsidie voor monumentenzorg. Dat dekt zeventig procent van het bedrag van € 470.000 dat nodig is. De Hervormde Gemeente Dorkwerd moet dus nog bijna anderhalve ton zelf opbrengen. En het is kort dag, want de restauratie begint in mei.
De kerk is in 1648 gebouwd op een wierde. De wierde is voor een deel afgegraven in het begin van de vorige eeuw, waardoor de kerk niet voldoende meer gestut wordt. ''Van de opbrengst van de vruchtbare grond is destijds het Van Oeckelenorgel aangekocht'', vertelt kerkvoogd Bart Fokkens. ''Maar dat orgel weegt ook heel wat en dat draagt weer bij aan het verzakkingsproces.''
De toren, die pas in 1869 aan de kerk is vast gebouwd, trekt de boel nog verder uit elkaar. Van een afstandje is duidelijk te zien dat hij voorover hangt. De klok bovenin is afkomstig van de voormalige kerk in het nabijgelegen Wierum, die in 1829 werd afgebroken. ''Die klok werd toen over het ijs van het Reitdiep hierheen gesleept.''
Al met al een heel gewicht dat op de wankele wierde staat. Om het gevaar van instorten te keren, zijn ingrijpende maatregelen nodig, zegt Fokkens: ''De hele vloer moet uit de kerk, en van binnenuit wordt een nieuwe fundering aangelegd. De kerk komt dan op een betonnen tafel te staan.''
De gelegenheid wordt aangegrepen om archeologisch onderzoek te verrichten, op voorwaarde dat eventueel aangetroffen skeletten weer netjes worden herbegraven. De wierde wordt volgens de deskundigen al sinds de derde eeuw voor de jaartelling bewoond, zodat er mogelijk een schat aan informatie in de onderliggende grondlagen te vinden is.
Het ontbrekende geld dat nodig is voor de restauratie is nog een punt van zorg voor het kerkbestuur. ''We overwegen om de kerk en het verenigingshuis ernaast te verhuren voor bijeenkomsten. Misschien dat we ook wel activiteiten gaan organiseren om geld bijeen te brengen.''
Zelfstandig
De kerk is een van de laatste kleine kerkjes waar nog altijd elke zondag een dienst wordt gehouden. De gemeente telt zestig leden, waarvan 38 belijdend. ''We behoren tot de Protestantse Kerken Nederland'', vertelt ouderling Siem van der Vis. ''Maar als Hervormde Gemeente zijn we zelfstandig gebleven. Dat komt doordat we nooit iets te maken hebben gehad met de kerken in Groningen of Aduard.''
Mes
Tijdens de restauratie wordt een zakmes gevonden, die mogelijk verloren is door student A.E. van Giffen in 1908 en bijna een eeuw later gevonden wordt ter plaatse van de afgraving van de wierde van Dorkwerd (Gr.) (Gemeentelijke bewaarplaats van Bodemvondsten, Groningen. Stichting Monument en materiaal, Groningen).
Algemeen
Het wierdegehucht Dorkwerd, gelegen nabij het Reitdiep ten noordwesten van de stad Groningen, ontstaat in de vroege Middeleeuwen. De wierde wordt rond 1911 grotendeels afgegraven.
Exterieur
De Hervormde kerk (bij Zijlvesterweg 16) is een eenvoudige zaalkerk met driezijdig gesloten koor en een toren van twee geledingen met tentdak. De kerk is in 1648 gebouwd met hergebruikt, oudere kloostermoppen van een oudere, wellicht rond 1200 gebouwde voorganger. In de in 1869 toegevoegde toren hangt een klok uit 1682, gegoten door G. Schimme. Deze klok is afkomstig uit de kerk van Wierum. In 1875 is de buitenzijde van de kerk gepleisterd.
Interieur
Het orgel is mogelijk rond 1850 gebouwd door de firma van Oeckelen en in 1908 aangekocht voor deze kerk. Volgens overlevering zou het in het midden van de twintigste eeuw door P. van Oeckelen zijn gebouwd voor een kerk in Drenthe.
Toegang tot Dorkwerd vanaf de Zijlvesterweg. Foto: Hardscarf, 26 april 2014. Licentie: Creative Commons.
Bronnen:
1. Jan Abrahamse
2. Broek, J. van de (2007), Groningen, een stad apart: over het verleden van een eigenzinnige stad (1000-1600). p. 280, 370 (noot 254)
3. Wikipedia, juni 2015.
4. Dagblad van het Noorden, 18 februari 2005
5. Noorderbreedte, 25 - NO. 2.
6. RTV Noord, 25 september 2003.
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe. |
Hoogeveen, 4 juli 2015.
Revisie: 22 december 2023.
Verhaal: © Harm Hillinga.
|
 |
|
↑ Top |
|
