Doodstil, de mooiste plaatsnaam van Nederland

Doodstil is niets meer dan een gehucht in de gemeente Eemsmond. Het ligt circa 20 kilometer ten noorden van de stad Groningen en vlakbij Uithuizen, zo’n 3 kilometer naar het noorden. Verder ligt het plaatsje aan het Boterdiep. Het merkwaardige is dat de brug over het Boterdiep ook Doodstil heet. Op internet is te lezen dat het gehucht in 2010, 102 inwoners telt. Elders lezen we dat het er (slechts) 70 zijn.

De Villa aan de Barmerweg nr. 2 te Doodstil is een Rijksmonument. Foto: Wikipedia.

Doodstil in de gemeente Eemsmond, de mooiste plaatsnaam van Nederland in 2015. Foto: Wikipedia.

Boterdiep
Doodstil ligt aan het Boterdiep, deze is gegraven in twee fasen van 1653 tot 1670. Het eerste deel is in 1653 van Groningen naar Onderdendam gegraven. Het tweede deel, van Onderdendam naar Uithuizen, is in 1670 tot stand gekomen (2,3).

Trekweg langs het Boterdiep
De Trekweg langs het Boterdiep van Doodstil naar Kantens is omstreeks 1850 verhard. Van 1900-1940 wordt de weg van Doodstil (Barmer- en Doodstilsterweg) naar de weg Kantens-Usquert verhard. Door deze verbinding en door de afnemende scheepvaartverkeer verliest de Trekweg zijn functie. Tegenwoordig is hij in gebruikt als fietspad (2,3).

Naamsverklaring
Anders dan je zou vermoeden is de naam van de plaats niet ontstaan omdat het doodstil is in Doodstil. Ook is de plaats niet genoemd naar de til (brug) met dezelfde naam over het Boterdiep. Mogelijk komt de naam van de man die Doode of Doede heeft geheten. Dat is niet zo vreemd, want de naam Doede wordt nog algemeen gebruikt in het noorden van ons land. Het komt ook voor in de achternamen zoals Doema, Doma en Dooijes. Feitelijk zou je kunnen zeggen dat de naam Doodstil in werkelijkheid betekent, de brug (til)  van Doode: Doodstil (3).

Volksverhaal
Een oud volksverhaal vertelt dat de brug om een totaal andere reden deze naam in het verleden heeft gekregen. Vroeger zou er geen brug hebben gelegen, maar een soort pontje. Op een dag moet er een lijkkist worden overgezet, van de ene oever naar de andere. Echter midden op het Boterdiep volgt er een onverwachte beweging van het pontje en de kist verdwijnt in het water. Om in het vervolg een dergelijke dwaling te voorkomen, wordt er een ‘brug voor de doden’ aangelegd. Die brug wordt Doodstil genoemd (3).

De mooiste plaatsnaam van Nederland
In de dikke Van Dale heeft doodstil een totaal andere betekenis, namelijk ‘volkomen stil’. Elke keer als men in de provincie de plaatsnaam uitspreekt zijn er bepaalde gedachten. Daarom wordt in mei van het jaar 2005 het gehucht Doodstil uitgeroepen tot de mooiste plaatsnaam van Nederland. Niet iedereen is het daarmee eens, maar het laat bij deze internetverkiezing wel het Zeeuws-Vlaamse ‘Waterlandkerkje’, het Overijsselse Muggenbeet en de hoofdstad van Brabant ’s-Hertogenbosch achter zich.

Rijksmonumenten
Zelf een plaatsje als Doodstil kent rijksmonumenten. Het telt er drie stuks. Van het meest opvallende rijksmonument hebben we bovenaan deze pagina een foto geplaatst, namelijk de burgemeesterswoning gebouwd in 1916 en ontworpen door de architect R.B. Sleumer. De burgemeester, Harm Smedema (1867-1927) van de eertijds zelfstandige gemeente Kantens heeft destijds de villa bewoond. De villa staat aan de Barmerweg nr. 2.

De villa is ontworpen in een overgangsstijl, waarbij hij gebruik heeft gemaakt van art nouveau- en chaletstijlelementen. De gevels tonen een afwisselend patroon van wit pleisterwerk en gekleurde baksteen. Op de noordoostelijke hoek van de villa bevindt zich op de benedenverdieping een erker met daarboven op de verdieping een balkon voorzien van gele pilaren. Het balkon wordt bekroond door een torentje met een schilddak. Boven de entree in de noordzijde van de villa bevindt zich een tentdak. Ook in het interieur zijn art nouveaumotieven verwerkt.

Rond 1938 is aan de westelijke zijde van de villa een nieuw gedeelte aangebouwd. Bij de villa behoort een aangebouwd koetshuis. Aan de voorzijde is een gevelsteen ingemetseld met het stichtingsjaar 1916.
De villa is erkend als een rijksmonument onder meer vanwege de gaafheid, de beeldbepalende ligging en als voorbeeld van een villa uit 1916 die zowel art nouveau- en chaletstijlkenmerken verenigt in een overgangsstijl.
In januari 2016 wordt bekend dat het Groninger Landschap de voormalige burgemeesters villa in bezit heeft gekregen via een legaat (1).

Nieuw Hoijkingaheerd aan de Barmerweg nr. 12. Foto: Wikipedia.

Verder vinden we aan de Barmerweg nr. 12 een in 1780 gebouwde monumentale boerderij met de naam Nieuw Hoijkingaheerd. Het is een dwarshuisboerderij met voorhuis onder schilddak met hoekschoorstenen met borden.
Daarnaast ligt ook een boerderij met de naam Barmerheerd. Oorspronkelijk is dit een edele heerd geweest, echter de gebouwen zijn veel jonger en dateren uit het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw. De oude boerderij, gelegen aan de Barmerweg nr. 10, de Barmerheerd is in 1959 geheel door brand verwoest. In 1960 zijn de huidige gebouwen op de resten van de afgebrande boerderij gebouwd. Hier kunnen we niet spreken over een Rijksmonument.

Tot slot staat aan de Doodstilsterweg nr. 3 nog een monumentale boerderij, luisterend naar de naam Langenhuis. Dit bouwwerk is voor het jaar 1600 een uithof geweest van het klooster ‘Juliana’ van Rottum. Het voorhuis dateert uit 1624.
Langenhuis is een kop-hals-rompboerderij en ligt tussen Doodstil en Rottum. Ze ligt op 250 meter ten zuidoosten van de wierde Holwinde (waar de gelijknamige borg Holwinde heeft gestaan), waarvan ze wordt gescheiden door het waterloopje de Oude Maar. De boerderij is geheel omgracht en omsingeld en wordt gekenmerkt door het zeer lange voorhuis, waarvan de oost- en noordmuur gedeeltelijk uit kloostermoppen bestaat. Het voorhuis heeft een zadeldak met topgevels, en topschoorstenen met borden. Bij de boerderij staan drie schuren (waaronder een vrijstaande) en een bakhuis. In het huis bevindt zich onder andere een karnmolenpaal uit 1611 (7).

De Doodstil (til=brug) in Doodstil, over het Boterdiep. Foto: Wikipedia.

De boerderij heeft volgens Archgis vroeger Hoylkinga (4)  geheten en vormt in die tijd een voorwerk van het Rottumse Klooster Juliana. De naam Langenhuis komt voor vanaf de 16e eeuw (in 1595 'Langenhuys'). Na de reductie wordt het eigendom van Stad en Lande, maar de bewoners blijven katholiek. Later is de boerderij onder andere eigendom van de eigenaars van de borg Scheltkema-Nijenstein. In de 17e eeuw vormt het een schuilkerk van de katholieken onder leiding van Franciscus Mijleman (6,7).

In de boerderij bevindt zich een gevelsteen met het jaartal 1624, als het voorhuis en de schuur waarschijnlijk zijn verbouwd (5). Nadat in 1636 de Vlaamse pater Henricus de Vrede aan de pest overlijdt op Holwinde, wordt deze begraven onder de vloer van het voorhuis. Bij de verbouwing van 1855 wordt zijn graf (en een beschadigde miskelk bij zijn lichaam) herontdekt en wordt hij met de miskelk in een nieuw kistje herbegraven onder een nieuw gebouwde gang, die na 1945 wordt verbouwd tot keuken. In Langenhuis ligt ook een grafzerk van eigenaar Isebrandt Jacobs, die in 1642 overlijdt. De meeste andere bewoners zijn begraven op het kerkhof van Rottum (6,7).

In 1814 wordt op de plaats van een oude schuur een nieuwe schuur gebouwd, die nog in gebruik is. In 1855 worden het voorhuis en de hals van binnen en buiten verbouwd, met gebruikmaking van materiaal van de bestaande boerderij. In 1925 wordt een grote vrijstaande schuur gebouwd ten westen van de boerderij. In 1939 wordt de boerderij geschonken aan de parochie van de Uithuizer Jacobus de Meerderekerk, die de boerderij in 1994 verkoopt aan de toenmalige bewoners. In 1996 wordt een nieuwe schuur aangebouwd en wordt de achtergevel van de bestaande schuur vernieuwd (7).

Okke Geerts Kluun
Okke, afkomstig uit Doodstil, is een doodgewone landarbeider geweest. Zonder enige opleiding groeit hij als een soort verwilderde kat op in een gezin waarvan de ouders ook geen enkel onderwijs hebben genoten. Okke werkt als dagloner en verdient daarom slechts een paar centen. Als hij op een dag naar de markt wil in Uithuizen om de kermis te bezoeken, heeft hij geen enkele cent meer om te besteden. In wanhoop pakt hij een bijl en bewerkt daarmee de vrouw bij wie hij in de kost is. Okke gaat daarmee de geschiedenis in als de laatste ter dood veroordeelde in de provincie Groningen. Lees hier het volledige verhaal over Okke Geerts Kluun.

Noten, bronnen en referenties:

1. Dagblad van het Noorden, 22 januari 2016. ‘Groninger Landschap erft monumentale villa’.

2. Wikipedia.

3. Website Doodstil (www.doodstil.net).

4. Mogelijk wordt Hoijkingaheerd bedoeld. De boerderij Nieuw Hoijkingaheerd ligt iets oostelijker van Langenhuis aan de Barmerweg 12.

5. De gevelsteen bevat twee wapenschilden en is vermoedelijk oorspronkelijk ingemetseld geweest in de schouw.

6. Jacobs' later hertrouwde vrouw Grietje Ubbes is echter begraven in de kerk van Uithuizen.
7. Rijksmonumenten.nl.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen...geef die dan aan mij door via mijn E-mail adres. Laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek.
Hoogeveen, 2 sept. 2017. Samenstelling: © Harm Hillinga.			↑ Top