Groningen, 23 maart 2012:
Groningen, 26 maart 2012:
Het Nedersaksisch is een in Nederland en Duitsland officieel erkende streektaal die bestaat uit een groep niet-gestandaardiseerde Nederduitse dialecten. Deze worden voornamelijk gesproken in het noordelijke deel van Duitsland en in het noordelijke en oostelijke deel van Nederland (de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel, de Gelderse gewesten Veluwe en Achterhoek, en de Stellingwerven in het zuiden van Friesland). Nederland erkent het Nedersaksisch officieel als streektaal en zegt er beperkte steun aan toe, zoals geformuleerd in hoofdstuk 2 van het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. Duitsland heeft het Europees handvest voor regionale en minderheidstalen geratificeerd (1998), in de Europese Unie is het echter een officieel erkende streektaal. De taalcode (ISO 639-2) van het Nedersaksisch is nds (1).
De term "Nedersaksisch" wordt tot in de jaren negentig van de 20e eeuw alleen gehanteerd door historisch taalkundigen en (vooral in de jaren vijftig) door een groep streektaalschrijvers en -activisten. Sprekers van de Nedersaksische variëteiten refereren aan hun dialect met de naam van een plaats of streek (Achterhoeks, Twents, Drents, Veluws, Elspeets enz.), of met de aanduiding Plat (ook Platduuts). Onder invloed van diverse streektaalbewegingen heeft de politiek het begrip overgenomen en uiteindelijk als streektaal erkend. Een uniforme cultuurtaal zit er nog lang niet in, mede doordat iedere poging van uniformering (spelling en woordenschat) als wezensvreemd voor de grote variëteit aan voornamelijk mondelinge dialecten wordt afgewezen.
Het Nedersaksisch bestaat uit verschillende dialecten:
Vanwege de grote verspreiding van het Nedersaksisch (oudtijds van Nimmersatt tot Blaricum) zijn er verschillende dialectvarianten ontstaan, die zich grosso modo in twee hoofdgroepen laten categoriseren:
In de Liemers wordt een Nederfrankisch dialect gesproken met Nedersaksische invloeden; in de Gelderse Vallei wordt een Hollands-Nedersaksisch overgangsdialect gesproken, dat officieel tot het Nedersaksisch gerekend wordt. Tot de oostelijke groep behoort ook het Plautdietsch, dat op geïsoleerde plaatsen in Oekraïne, Canada en in de Verenigde Staten nog wordt gesproken. In de middeleeuwen is het Nedersaksisch (Middelnederduits) een zeer prominente taal, die onder meer dient als officiële voertaal van de Hanze, maar in die hoedanigheid later door het Hoogduits wordt verdrongen.
In feite ontwikkelen zich in de Middeleeuwen drie algemene communicatietalen in het Duits-Nederlandse dialectcontinuüm:
Het is hierbij verwarrend dat de naam "Nederduitsch" destijds zowel voor de tweede als de derde variant is gebruikt. Sinds de publicatie van de Bijbelvertaling van Luther begint het Oud-Nedersaksisch allengs meer en meer te wijken voor het Hoogduits. In de 16e eeuw wordt in de oostelijke delen van Nederland ook wel een tussenvorm tussen Nedersaksisch en (Vlaams-Brabants) "Nederdietsch" gepropageerd, onder de naam van "Oostersch", maar deze taalvorm kan de concurrentie met het Nederlands niet aan. Dat het Nedersaksisch nog tot na de Middeleeuwen een "lingua franca" met een zekere expansiekracht is gebleven, blijkt uit het feit dat omstreeks 1500 de tevoren Friese dialecten sprekende Groningse Ommelanden onder invloed van de van oudsher Nedersaksische stad Groningen op het Nedersaksisch over zijn gegaan en dat een soortgelijk proces zich minder dan een eeuw later in Oost-Friesland heeft herhaald. In de late Middeleeuwen oefent het Nedersaksisch een grote invloed uit op het Deens, en indirect ook op het Zweeds en het Noors, wat er in belangrijke mate toe heeft bijgedragen dat deze talen voor Nederlands- en Duitstaligen nog tamelijk gemakkelijk aan te leren zijn.
De Nedersaksische streektaal wordt volgens dr. Geert Driessen van onderzoeksbureau ITS in Nijmegen (onderdeel van de Radboud Universiteit) anno 2006 nog door circa vijfentwintig procent van de volwassenen gesproken. Slechts vier procent van hun kinderen beheerst de streektaal nog. Het schaamtegevoel voor het "platproaten" heeft in de hand gewerkt dat ouders het de jongeren niet geleerd hebben. Boersheid en daarbijhorende domheid geven de streektaal ten onrechte een slecht imago (1).
Drenthe heeft 457.347 inwoners, Groningen 557.951, Overijssel 1.057.186, de Nedersaksische delen van Gelderland samen 873.414 en de gemeenten Oost- en West-Stellingwerf samen 50.000. Het totaal aantal inwoners is 2.995.898. Een onderzoek dat enkele jaren geleden is uitgevoerd door de regionale radio van Groningen levert op dat zo'n 65% van de inwoners in die provincie Nedersaksisch spreekt, d.w.z. de variant Gronings. Leest men voorzichtigheidshalve 60% en extrapoleert men dat percentage naar het hele gebied, dan komt dat neer op een aantal sprekers van 1.797.539 (3).
Status
Openbare instellingen en diensten Naar gewoonte kan men zich in het Nedersaksisch zowel schriftelijk als mondeling tot de regionale overheden en diverse instellingen richten. De overheden zelf overigens maken slechts sporadisch gebruik van het Nedersaksisch. De rechterlijke instanties gebruiken het Nedersaksisch niet, maar het gebruik ervan door verdachten en getuigen is niet verboden. In de praktijk is de wederzijdse verstaanbaarheid het belangrijkste criterium en voert tolerantie de boventoon (3).
Onderwijs Wat het basisonderwijs betreft wordt alleen in de gemeenten Oost- en West-Stellingwerf in structurele zin aandacht besteed aan het Stellingwerfs en dat is verwoord in het schoolwerkplan. Het gaat hier voornamelijk om passieve beheersing van het geschreven Stellingwerfs door o.m. aanbieding van een drietal periodieken voor kinderen en om taalbeschouwingsonderwijs in projectvorm. In de andere regio's wordt incidenteel, voornamelijk op projectbasis, aandacht besteed aan het Nedersaksisch. Dat laatste geldt voor het gehele taalgebied ook ten aanzien van het vervolgonderwijs. Men kan cursussen volgen aan de verschillende instituten in de regio's. Universitair kan het Nedersaksisch worden bestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen. Incidenteel worden cursussen aangeboden aan onderwijzend personeel (3).
Media De diverse regionale en lokale omroepen gebruiken het Nedersaksisch soms in hun algemene maar regelmatig tot zeer veel in programma's die de regionale kultuur tot onderwerp hebben. In tijd variïren deze programma's van één tot vijf uur per week. Het gebruik van het Nedersaksisch in kranten en tijdschriften is in sommige regio's wat de nieuwsgeving betreft niet ongewoon, maar het is heel gewoon in proza, poëzie en beschouwelijke teksten over regionale kultuur. Dat gebruik hangt o.m. samen met de verschijningsfrekwentie en met de aanwezigheid van kulturele pagina's in de diverse edities en varieert daarmee van één tot tweemaal per week tot eens in de veertien dagen (3).
Diversen Er is een belangrijke geschreven traditie in het Nedersaksisch en een belangrijke boekproduktie. Per regio verschijnen er jaarlijks 8-12 nieuwe titels in de streektaal, voor het gehele gebied is dat ongeveer 50. De produktie van cd's in de streektaal is opmerkelijk. In Groningen bijv. verschijnen jaarlijks tien nieuwe titels, terwijl in Gelderland oplagen van 3000 stuks niet ongewoon zijn. In het hele Nedersaksische taalgebied is er een groot aanbod van kabaret, revue en amateurtoneel in de streektaal. Regelmatig worden er kerkdiensten in de eigen taal gehouden. Er is in de Nedersaksische regio een groot aantal belangwekkende musea, bibliotheken en culturele centra gevestigd (3).
Luisteren naar verschillende dialecten in Nederland.
Den Haag, 4 juni 2013 De Tweede Kamer stemt vanmiddag over de vraag of het Nedersaksisch moet worden erkend als streektaal. Het Gronings valt ook onder het Nedersaksisch evenals het Drents. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken heeft vorige week tijdens een debat duidelijk gemakat dat hij weinig zin heeft om hier aan mee te werken. De motie om de streektaal te erkennen is daarom iets aangepast en volgens pleitbezorger Lutz Jacobi van de PvdA iets 'strategischer' gemaakt. Het doel van de motie is nu om Plasterk voor het eind van het jaar op andere gedachten te brengen. Mocht dat niet lukken, dan komt er een nieuwe motie waarin de minister wordt geconfronteerd met de wens van de Tweede Kamer. De verwachting is namelijk dat die de motie wel aanneemt, zo zegt CDA'er Eddy van Hijum, een andere pleitbezorger van de motie. De erkenning van het Nedersaksisch is belangrijk voor de bescherming van de taal en de bevordering van het gebruik in bijvoorbeeld het onderwijs, de media en cultuur. De Duitse overheid heeft het Nedersaksisch al wel erkend.
Bronnen:
Deze pagina maakt onderdeel uit van de site NazatenDeVries. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres.
Hoogeveen, 25 maart 2012
|
