Anna van Oldenburg (Oldenburg, 14 november 1501 - Greetsiel, 10 november 1575 [1]) is een Duitse adellijke vrouw uit het huis Oldenburg en door haar huwelijk gravin van Oost-Friesland. Van 1540 tot 1558 is zij regentes voor haar minderjarige zoons. Haar regering wordt gekenmerkt door zowel loyaliteit aan keizer Karel V als door religieuze tolerantie. Onder haar bewind wordt het landsbestuur efficiënter ingericht en worden er maatregelen genomen om de handel te stimuleren. Haar besluit om Oost-Friesland op te delen onder haar drie zoons leidt tot jarenlange interne conflicten.

 

Anna van Oldenburg - postuum portret uit de 18e eeuw (circa 1750). Bron: Historical Museum Aurich (photography by Pixelfehler, 2006-06-29). Licentie: Public Domain.

 

Afb. links: Anna van Oldenburg - postuum portret uit de 18e eeuw (circa 1750). Bron: Historical Museum Aurich (photography by Pixelfehler, 2006-06-29). Licentie: Public Domain.

 

Anna van Oldenburg is de dochter van graaf Johannes XIV van Oldenburg en Anna van Anhalt-Zerbst.

 

Zij brengt een deel van haar jeugd door aan het hof van de keurvorsten van Brandenburg in Cölln. Zij trouwt op 6 maart 1530 met graaf Enno II van Oost-Friesland uit het huis Cirksena.

 

Er zijn altijd veel spanningen geweest tussen Oost-Friesland en het buurland Oldenburg; het huwelijk markeert het einde van de territoriale conflicten tussen de beide graafschappen.

 

 

 

Anna wordt regentes

Na de dood van haar man in 1540 wordt zij regentes voor haar minderjarige zoons. Anna heeft weinig politieke ervaring en is niet voorbereid op het regentschap. Haar regentschap wordt aangevochten door haar zwager Johan van Oost-Friesland. Anna zoekt steun bij de Staten in haar streven om de heerschappij over Oost-Friesland veilig te stellen voor haar minderjarige zoons en de dynastie Cirksena. Ook is ze tijdens haar regentschap afhankelijk van de loyaliteit van de Oost-Friese adel. Tijdens haar regentschap krijgt ze te maken met de machtsstrijd tussen keizer Karel V, de adel en de opkomende burgerij, en daarnaast ook met de godsdienstige spanningen die een gevolg zijn van de Reformatie. Anna voert een beleid dat loyaal is naar de keizer; ze introduceert echter ook als een van de eerste vorsten wat betreft godsdienst een vrij neutraal beleid, vooral om binnenlandse spanningen te voorkomen.

 

Haar tolerantie

Zij is zelf overtuigd calvinist maar is tolerant naar andere geloofsrichtingen en laat uit Polen, Engeland en Nederland gevluchte protestanten van alle gezindten toe in Oost-Friesland. Ze blijft neutraal in de Schmalkaldische Oorlog die van 1546 tot 1547 wordt gevoerd tussen Karel V en de Schmalkaldische Bond, een alliantie van protestantse vorsten en steden in het Heilige Roomse Rijk.

 

Ondanks deze neutraliteit laat de keizer op 23 augustus 1548 in Emden het Interim van Augsburg publiceren; dit is een keizerlijk decreet dat de plaatselijke protestanten opdraagt om de katholieke gebruiken opnieuw te aanvaarden. Hoewel Anna hiertegen protesteert blijft het Interim van kracht, zij het in een speciaal voor Oost-Friesland aangepaste afgezwakte vorm. Om loyaal te blijven aan de keizer laat Anna kerken sluiten als er plaatselijk veel verzet is tegen het interim. Pas na de totstandkoming van het Verdrag van Passau in 1552 wordt het Interim ingetrokken en keert de godsdienstvrijheid terug.

 

Oude kaart van Oost-Friesland door Ubbo Emmius (1547-1625), gemaakt circa 1600. Licentie: Public Domain.

Oude kaart van Oost-Friesland door Ubbo Emmius (1547-1625), gemaakt circa 1600. Licentie: Public Domain.

 

Hervormingen

Anna van Oldenburg hervormt het bestuur in Oost-Friesland en benoemt ervaren juristen en bestuurders in hoge functies. Tot haar belangrijkste regeringsdaden behoren het invoeren van een voor die tijd zeer degelijke politieverordening (1545) en verbeterd onderhoud van de dijken. Ze sluit een verdrag met koning Gustaaf I van Zweden om de handel tussen Zweden en Oost-Friesland te bevorderen en onderhandelt met succes met de Schotten om Oost-Friese schepen te beschermen tegen Schotse kapers. Tijdens haar bewind worden de kloosters gesloten en hun bezittingen verbeurd verklaard. Desondanks stijgen de staatsschulden.

 

Na haar regentschap

Haar besluit in 1558 om het in Oost-Friesland gangbare eerstgeboorterecht te negeren en haar drie zoons door de keizer tot leenmannen van delen van Oost-Friesland te laten benoemen heeft negatieve gevolgen. Na het overlijden van haar tweede zoon Christoffel ontstaat er een decennia durend conflict tussen de overlevende broers Edzard en Johan. Het vermoeden bestaat dat Anna van Oldenburg godsdiensttwisten wil voorkomen door het territorium te verdelen tussen de lutheraanse Edzard en de calvinistische Johan.

 

Na haar regentschap vestigt Anna van Oldenburg zich in Greetsiel. Tot haar dood blijft ze invloed houden op het bestuur van Oost-Friesland; ze tracht met weinig succes te bemiddelen in de conflicten tussen haar zoons. Zij sterft in 1575 en is begraven in Emden.

 

 

 

Haar kinderen:

1. Elisabeth, 10 januari 1531 - 6 september 1555, getrouwd met Johan van Schaumburg-Pinneberg
2. Edzard II van Oost-Friesland. 24 juni 1532 - 1 september 1599, getrouwd met Catharina van Zweden
3. Hedwig, 29 juni 1535 - 4 november 1616, getrouwd met Otto II van Brunswijk-Harburg
4. Anna, 3 januari 1534 - 20 mei 1552
5. Christoffel van Oost-Friesland, 8 oktober 1536 - 29 september 1566
6. Johan II van Oost-Friesland, 20 september 1538 - 29 september 1591.

 

 

 

  Gerelateerde artikels  
  Voorafgaand artikel Enno II Cirksena van Oost-Friesland (1505-1540) (1528-1540)
  Volgend artikel Johan I van Oost-Friesland (1506-1575) (niet regerende graaf)

 

 

 

Noten en bronnen:

 

1. Ook vermeld als sterfplaats en -datum: Emden, 25 september 1575
2. Maybaum, Heinz. Anna, Gräfin von Ostfriesland. In: Neue Deutsche Biographie 1 (1953), P. 300 f. Online versie.
3. Anna. In: Allgemeine Deutsche Biographie 1 (1875), P. 468-469 Online versie
4. Heiko Ebbel Janssen.Anna, Gräfin von Ostfriesland In: Biographisches Lexikon für Ostfriesland III, Aurich 2001, P. 23–25

 

 

 

 

 

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.

Hoogeveen, 12 december 2020.
Revisie: 6 september 2024.
Samenstelling: © Harm Hillinga.
Menu Artikelen.
Terug naar de HomePage.
Top