Achtergrondinformatie zoeken

Nadat je met behulp van de Burgerlijke Stand en de DTB je stamboom opgebouwd hebt, kun je die vervolgens verder aankleden met achtergrondinformatie over je voorouders: Hoe hebben ze geleefd. Waar hebben ze gewoond. Welk geloof hebben ze gehad. Hoe rijk of arm zijn ze geweest. Wat zijn hun bezittingen geweest. Veel van die informatie kun je vinden in de bronnen die hieronder genoemd worden.

Bevolkingsregister

Terwijl in de Burgerlijke Stand alleen momentopnamen te vinden zijn, geeft het bevolkingsregister een doorlopend beeld van iemands leven. Het wordt in 1850 ingevoerd (in enkele grotere gemeenten al eerder). Aanvankelijk wordt het bijgehouden per adres. Alle inwoners op een bepaald adres worden opgeschreven op dezelfde bladzijde in een dik boek. Verhuist iemand, dan wordt de naam door gestreept en op het nieuwe adres weer ingeschreven.

Vanaf 1920 (in grotere gemeenten eerder) worden deze adesboeken vervangen door gezinskaarten. Deze kaarten worden per gezinshoofd bijgehouden. Verhuist het gezin naar een ander adres, dan wordt dezelfde kaart gebruikt. Bij verhuizing naar een andere gemeente wordt de kaart opgezonden naar de nieuwe gemeente. De oude gemeente bewaart meestal een kopie, terwijl de nieuwe gemeente de gegevens op een nieuwe kaart overneemt. Verhuist één gezinslid, dan wordt zijn naam doorgestreept en ingevuld op de kaart van het gezin waar hij bij in gaat wonen. Gaat hij zelfstandig wonen dan krijgt hij een nieuwe kaart. In veel gemeenten zijn er aparte registers voor dienstboden en schippers.

Gezinskaarten worden persoonskaarten

In 1938/1939 zijn de gezinskaarten vervangen door persoonskaarten. Deze zijn nog niet openbaar, maar van overleden personen kan een uittreksel van de persoonskaart opgevraagd worden bij het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG) in Den Haag. Daar worden die kaarten namelijk bewaard. Inmiddels zijn in 1994 ook de persoonskaarten weer vervangen, nu door de geautomatiseerde Gemeentelijke Basisadministratie (GBA). Ook daaruit kunnen uitreksels over overleden personen opgevraagd worden bij het CBG.

De adresboeken en gezinskaarten zijn allemaal openbaar en worden in principe bewaard in de gemeente- of streekarchieven. Maar sommige provinciale archieven hebben ze in kopie, meestal op microfiche. Het raadplegen van het bevolkingsregister is handig voor het achterhalen van de complete gezinssamenstelling, adressen, beroepen, inwonende kostgangers of bedienden, kerklidmaatschappen en verhuizingen. Ook data van geboorte, huwelijk en overlijden worden in het bevolkingsregister vermeld, maar die zijn vaak onnauwkeurig. Het bevolkingsregister kan dus nooit de Burgerlijke Stand vervangen. Wel kan het helpen een moeilijk vindbare akte te vinden.

NB: in de gezinskaarten zijn ook gegevens te vinden over personen die (mogelijk) nog in leven zijn. Deze gegevens mogen NIET gepubliceerd worden zonder toestemming van de betrokkenen zelf. Dat ze uit een openbaar archief komen, maakt daarvoor niet uit!

Vanaf 1829 zijn er in Nederland elke tien jaar volkstellingen gehouden. De informatie daarin is vrijwel gelijk aan die in het bevolkingsregister en is dus alleen interessant vóór de periode voor de invoering van het bevolkingsregister. Maar het gaat dan wel altijd om momentopnamen.

Ook voor 1829 zijn er zo nu en dan volkstellingen gehouden, meestal per provincie. De informatie verschilt per telling en is afhanelijk van het doel van de telling, maar vrijwel altijd kun je er gezinssamenstellingen en adressen in vinden. Soms ook aanwijzingen voor bezitsgrootte en belastinghoogte.

In 1811 bij de invoering van de Burgerlijke Stand wordt iedereen die nog geen familienaam heeft, verplicht er een aan te nemen. Vooral in het noorden en oosten is dit voor veel mensen nog nodig. Hiervan zijn aktes opgemaakt, waarvan een groot deel bewaard is gebleven. Ze liggen in de provinciale archieven en geven een overzicht van de gezinssamenstelling, vaak zelfs met vermelding van de kleinkinderen die dezelfde familienaam hebben gekregen als hun grootvader. Deze akten zijn een handig hulpmiddel bij de overgang van Burgerlijke Stand naar DTB.

Wat staat er in

Voorbeeld:

'Voor ons Lid in het Gemeente Bestuur van Schoterlands Canton Heerenveen, arrondissement Heerenveen, Departement Vriesland, gecompareerd zijnde Yke Fokkes wonende te Oudeschoot heeft dezelve verklaard dat hij aanneemt den naam van Groen, voor familienaam. Dat hij heeft het volgende getal Zonen, Klein Zonen en Klein Dochters, te weten: Hendrik oud 39 jaar, wonende te 't Heerenveen, Harmen oud 33 jaar, wonende te Oudeschoot, Klaas oud 13 jaar en Maaike oud 3 jaar, Kinderen van dezelfs overledene Zoon Fokke, wonende te Hellevoetsluis. Yke oud 15 jaar, Klaas oud 11 jaar, Fokke oud 5 jaar, Hijlke oud 3 jaar, Pieter oud 1 jaar en Aaltje oud 13 jaar alle Kinderen van Hendrik woonachtig op het Heerenveen. En heeft deze met ons verteekend den Tienden December Een Duizend acht Honderd en Elf'.

Memories van Successie

Memories van successie zijn opgemaakt vanaf 1818 ten behoeve van de successiebelasting. Dat is de belasting die in die tijd betaald moet worden bij een erfenis. In de memories worden de naam van de overledene, de overlijdensdatum en plaats, de naam van de notaris (als er een testament of huwelijkscontract is geweest), een omschrijving van de nalatenschap (onroerend goed, inboedel, contant geld, banksaldi, effecten, erfpachtrechten, schulden, enz.) en de namen en woonplaatsen van de erfgenamen vermeld. Deze bron is bijzonder geschikt om de vermogenssituatie van een voorouders vast te stellen. De memories van successie zijn meestal op microfiche te raadplegen in de provinciale archieven. Meestal zijn ze ook geïndexeerd, soms zelfs op internet. Er is echter één probleem. Niet in alle gevallen hoeft er successiebelasting te worden betaald. Als er bovendien geen onroerend goed is, dan is er in die gevallen geen Memorie van Successie opgemaakt. Hoeft er geen successiebelasting te worden betaald, maar is er wel onroerend goed, dan geeft de Memorie alleen een beschrijving van het onroerend goed en niet van de rest van de nalatenschap.

Notariële Archieven

Wanneer er in de Memorie van Successie melding gemaakt wordt van een testament of een huwelijkscontract, dan kun je die vinden in het archief van de genoemde notaris. Als een erfenis verdeeld moet worden over meerdere erfgenamen, moet er meestal een uitgebreide boedelbeschrijving gemaakt worden. Ook dat gebeurt vaak door een notaris. Wanneer één of meer erfgenamen minderjarig zijn of onder voogdij of curatele staan is dat zelfs verplicht.

Daarnaast kun je in Notariële archieven akten vinden met betrekking tot eigendomsoverdracht van onroerend goed, hypotheken en eigendomsoverdracht via een veiling of openbare verkoop.

Welke notaris je hebben moet voor een bepaalde akte kun je vinden in de Memories van Successie, het Centraal Testamentenregister (1890-1973) of het archief van het kadaster (voor eigendomsoverdracht van onroerend goed).

Eventueel kun je op goed geluk zoeken in de akteregisters (repertoria) van bepaalde notarissen uit de omgeving van waar de door jouw onderzochte personen geleefd hebben.

In alle gevallen kun je het beste beginnen in de provinciale archieven. Opgemerkt dient te worden dat notarissen en het CBG over het algemeen kosten in rekening brengen voor het opvragen van gegevens. Deze kosten kunnen behoorlijk oplopen, waardoor veel onderzoekers hun pogingen op dit punt staken. De provinciale archieven bieden daarbij uitkomst. De kosten daar zijn vaak niet noemenswaardig.

Bronnen: 1. Voorouders.Net (Gerret Veldman), 28 febr. 2010. 2. NGV. (Nederlandse Genealogische Vereniging) Vernoemingsregels: Hans den Braber (Ed Boeren, Harry Hoeksema Dzn, Hans Homan Free, Luuk Keunen, René Luijkenaar, Hein Vera). Naar een artikel zoals verschenen in het blad van de NGV, afd. Amersfoort e.o., jaarjang 12, (2003) nr. 1 en later in het afdelingsblad Apeldoorn van het NGV e.o. 2003-2/3 als dubbelnummer. De laatste correcties hebben plaatsgevonden door dhr. J.W.G. Netelbeek (21 sept. 2005).

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe. Hoogeveen,17 maart 2010. Update: 16 februari 2021. Revisie: 1 augustus 2023. Revisie: 21 juni 2024. Samenstelling: © Harm Hillinga. ↑ Top